Fjármála- og
EFNAHAGSRÁÐUNEYTIÐ
24. apríl 2024
Samantekt um umsagnir
Efni
Frumvarp til Laga um breytingu á Lögum um tekjuskatt, nr. 90/2003 (barnabætur, sérstakur
vaxtastuðningur).
Þingskjal 1363 — 918. máL á 154. Löggjafarþingi 2023-2024.
Fjöldi umsagna
7.
Umsagnaraðilar
ALþýðusamband íslands, Landssamtök Lífeyrissjóða, Lúðvík JúLíusson, Samtök atvinnuLífsins, Samtök
fyrirtækja í fjármáLaþjónustu, Skatturinn og ÖBÍ réttindasamtök.
Samantekt um umsagnir og viðbrögð
Eftirfarandi eru svör fjármála- og efnahagsráðuneytisins við þeim umsögnum sem tilefni þykir til að
bregðast við.
1. Umsögn Alþýðusambands íslands
í umsögn Alþýðusambands íslands kemur fram að aðgerðir stjórnvalda í kjölfar undirritunar
kjarasamninga á atmenna vinnumarkaðinum hafi stutt við gerð samningana, sem stuðli að fyrirsjáanleika og
samræmist veröstöðugieika á næstu árum. Breytingar á barnabótum og sérstakur vaxtastuðningur séu hLuti
af þeim aðgerðum. ALþýðusambandið styður aðgerðirnar og hvetur tiL þess að málið nái fram að ganga.
2. Umsagnir Landssamtaka lífeyrissjóda og Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu
Helstu ábendingar Landssamtaka Lífeyrissjóða snúa að því að samkvæmt frumvarpinu sé Lagt upp með
að FjársýsLan greiði sérstakar vaxtabætur tiL Lánveitanda og beri honum að ráðstafa þeim inn á afborganir
viðkomandi Láns, óski Lántaki þess. Um sé að ræða afar flókið ferLi við greiðsLu umræddra vaxtabóta sem
einnig kæmi til með að hafa í för með sér umtalsverðan kostnað og viLluhættu ef af yrði. Ætla megi að mun
einfatdara væri í framkvæmd að greiða sérstakar vaxtabætur miLliliðaLaust, þ.e. beint til Lántaka eins og
aLmennt sé gert við greiðsLu almennra vaxtabóta. Standi ekki vilji tiL þess að greiða sérstakar vaxtabætur
beint tiL lántaka þá væri mun einfaldara í aLlri framkvæmd og viduhætta verulega minni ef greitt væri beint
inn á höfuðstól Lána. Verði það framkvæmdin að greiða beri inn á afborganir mánaðarLega sé mikiLvægt að
greiðsLur frá Fjársýslunni nemi að hámarki afborgun viðkomandi mánaðar þar sem ekki fari vel á því, eðli
máLs samkvæmt, að Lánveitandi hafi fjármuni í sinni vörsiu sem ekki komist rakLeitt tiL skiLa til rétthafa
umræddra vaxtabóta. Önnur útfærsla væri að komi tiL þess að greiðsLa sé hærri en mánaðarieg afborgun
Láns þá beri að greiða það sem eftir stendur inn á höfuðstói Lánsins.
Samtök fyrirtækja í fjármálaþjónustu taka fram í umsögn sinni að ráðstöfun vaxtastuðnings beint inn á
höfuðstóL ætti að mestu að geta gengið með þeim hætti sem Lýst sé í frumvarpinu. HugsanLegar
tímasetningar á ráðstöfun greiðslunnar inn á höfuðstóL gætu hins vegar reynst óheppiLegar. Samtökin Leggja
því tiL að frumvarpinu verði breytt þannig að ráðgert verði að Lánveitendur muni ráðstafa greiðsLum inn á
höfuðstóL á tímabilinu 5. til 20. ágúst 2024. Að mati samtakanna kaLLi ráðstöfun á sérstökum vaxtastuðningi
tiL Lækkunar á afborgunum Lána á umfangsmikiar breytingar og tækniLegar útfærsiur hjá Lánveitendum, sem
LíkLegt er að hafi í för með sér töLuverðan kostnað. Ennfremur þykir ekki raunhæft að sLíkar breytingar geti
náð fram að ganga innan þeirra tímamarka sem fjalLað sé um í frumvarpinu. Samtökin Leggja því tiL að
1
frumvarpinu verði breytt þannig að ef ráðstafa eigi sérstökum vaxtastuðningi inn á Lán, verði eingöngu
heimiLt að ráðstafa honum tiL innborgunar á höfuðstóL.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir greiðsLu sérstaks vaxtastuðnings á árinu 2024 tiL að mæta auknum
vaxtakostnaði heimiLa með íbúðaLán. Ráðuneytið áréttar að um er að ræða hLuta af stuðningi
ríkisstjórnarinnar vegna langtímakjarasamninga á vinnumarkaði í mars síðastliðnum. Eins og m.a. kemur
fram í umsögn ALþýðusambands ísLands taLdi verkaLýðshreyfingin mikiLvægt að mæta aukinni vaxtabyrði
heimiLa við gerð kjarasamninga en Lagði einnig áhersLu á að draga úr þensLuáhrifum aðgerða með fuLlri
fjármögnun þeirra og réttri hönnun úrræða. ÁhersLa var því Lögð á að sérstakur vaxtastuðningur greiddist
beint inn á höfuðstóL Láns nema Lántakar hefðu sérstaklega óskað þess að nýta hann tiL Lækkunar á
afborgunum í tiLtekinn tíma fremur en að greiðast beint út við átagningu. Þessi áhersla kemur fram í
frumvarpinu. Ráðuneytið hélt fund með Skattinum, FjársýsLunni, Landssamtökum Lífeyrissjóða og Samtökum
fyrirtækja í fjármáLaþjónustu tiL að stilLa saman strengi og Liðka fyrir framkvæmd máLsins. Þá hefur
ráðuneytið þegar Lagt fram breytingatilLögu við frumvarpið þar sem ein tiLLagan er þess efnis að komi tiL
uppgreiðsLu eða endurfjármögnunar Láns þar sem vaLin hefur verið jöfn Lækkun á afborgunum skuLi sú
fjárhæð sérstaks vaxtastuðnings sem þá stendur eftir greiðast inn á það Lán sem sætir uppgreiðsLu eða
endurfjármögnun og ef við á tiL greiðsLu uppgreiðsLugjaLds. Ráðuneytið Leggst ekki gegn þeirri tiLLögu
samtakanna að frestur Lánveitenda tiL að ráðstafa greiðslum inn á höfuðstóL verði rýmkaður. Það þarf þó að
horfa tiL aLlra dagsetninga í ákvæðinu og Leggur ráðuneytið því tiL að 6. töLuLiður b-Liðar 1. gr. frumvarpsins
hLjóði þannig að teknu tiLLiti tiL áður framLagðrar breytingartiLLögu ráðuneytisins:
„6. Ríkisskattstjóri skaL á tímabiLinu 1.-31. júLÍ 2024 afhenda FjársýsLunni uppLýsingar um ákvörðun
sérstaks vaxtastuðnings og inn á hvaða Lán eða afborganir skaL greiða, sbr. 5. töLuL, á tímabiLinu. Að
Lokinni kærumeðferð skv. 1. mgr. 99. gr. og Leiðréttingum skv. 2. mgr. 101. gr. skaL ríkisskattstjóri
jafnframt á tímabili nu 1.-31. desember 2024 afhenda FjársýsLunni upplýsingar skv. 1. málsl. FjársýsLan
greiðir sérstakan vaxtastuðning og miðlar upplýsingum á tímabiLinu 1.-15. ágústinnan fimm virkra
daga frá móttöku tiL Lánveitenda sem ráðstafa greiðsLunum beint inn á Lán, og ef við á tiL greiðsLu
uppgreiðsLugjaLds, eða afborganir á tímabiLinu 16.-31. ágústinnan fimm virkra daga frá móttöku í
samræmi við 5. töLuL. Séu Lán í vanskiLum fer um greiðsLuna eftir hefðbundinni greiðsLuröð samkvæmt
LánaskiLmáLum. Hafi Lántakandi notið greiðsLujöfnunar á grundveLli Laga um greiðsLujöfnun
fasteignaveðLána tiL einstakLinga skaL fyrst greiða inn á skuLd á jöfnunarreikningi. Ráðstafi Lánveitandi
ekki greiðsLu inn á Lán eða afborganir í samræmi við ákvæði þetta skal hann endurgreiða FjársýsLunni
þá fjárhæð sem ekki var ráðstafað. GreiðsLa sérstaks vaxtastuðnings teLst eign ríkissjóðs þar tiL
ráðstöfun hennar hefurfarið fram."
Dagsetningarnar verða þá þessar:
Maí/júní - áLagning opinberra gjaLda, sbr. 5. töLuL.
1 .-30. júní - Lántakandi, sbr. 5. töluL
1 .-31. júLÍ - Skatturinn, sbr. 6. töLuL.
1 .-15. ágúst - FjársýsLan, sbr. 6. töLul.
16 .-31. ágúst - Lánveitandi, sbr. 6. töLul.
Ráðuneytið bendir á að teLjist þess þörf megi skýra ákvæðið betur í reglugerð þar sem gert er ráð fyrir
því að ráðherra verði heimiLt að setja regtugerð um framkvæmd sérstaks vaxtastuðnings á grundvelLi
ákvæðisins. Fram kemur í umsögn Skattsins að smíðað verði kerfi í kringum ákvörðun á sérstökum
vaxtastuðningi utan við sjáLft áLagningarkerfið. Kostnaður við það mun faLla undir fjárheimiLdir embættisins.
Ekki kemur fram í umsögnum Landssamtaka Lífeyrissjóða og Samtaka fyrirtækja í fjármáLaþjónustu hvort
fyrir Liggi greining á hugsantegum kostnaði Lánveitenda við ráðstöfun stuðningsins inn á afborganir Lána.
Ráðuneytið Leggst ekki gegn þeirri tiLlögu að frumvarpinu verði breytt þannig að ef ráðstafa eigi sérstökum
vaxtastuðningi inn á Lán, verði eingöngu heimiLt að ráðstafa honum tiL innborgunar á höfuðstóL. Það er hins
vegar póLitísk ákvörðun með tilLiti tiL þess að um er að ræða hLuta af stuðningi ríkisstjórnarinnar vegna
Langtímakjarasamninga á vinnumarkaði eins og áður hefur komið fram.
3 . Umsögn Samtaka atvinnulífsins
í umsögn Samtaka atvinnulífsins kemur fram að þar sem stjórnvöLd hafi ákveðið að styðja við nýgerða
kjarasamninga, m.a. með þeim hætti sem frumvarpið boði, árétti samtökin mikiLvægi þess að ráðist sé í
forgangsröðun í ríkisútgjöLdum. Ekki sé svigrúm í ríkisrekstri tiL útgjaLdaaukningar í tilteknum máLaftokkum
án þess að heiLdstæð forgangsröðun fari fram samhLiða og dregið úr útgjöLdum í öðrum máLafLokkum á móti.
2
Að mati samtakanna sé ótækt að útgjaLdaaukningin leiði til aukinnar skattLagningar á atvinnulífið enda sé
ekki gert ráð fyrir henni við kostnaðarmat þeirra kjarasamninga sem nú hafa verið undirritaðir. Skattheimta
sé nú þegar óvíða, ef nokkurs staðar, meiri en á ísLandi og brýn þörf á að draga þar úr fremur en að bæta í.
Samtökin fagna umræðum um að vaxtabótakerfið verði endurskoðað og möguLega Lagt niður í núverandi
mynd á næstu árum. Þá viLja samtökin árétta að kjarasamningagerð ætti að snúa að kjörum LaunafóLks á
vinnumarkaði þar sem samningsaðiLar eru stéttarfélög og vinnuveitendur. Réttast væri að aðgerðir yfirvaLda
mótuðust af yfirLýstri stefnu þeirra í tengsLum við það umboð sem þeim sé faLið í Lýðræðislegum kosningum.
Aðkoma stjórnvaLda að kjarasamningum í gegnum tíðina hafi hins vegar verið töLuverð í formi margvísLegra
aðgerða sem hafi krafist veruLegra fjárútLáta af háLfu ríkissjóðs. FarsæLla væri ef aðkoma þeirra einskorðaðist
við umgjörð kjarasamningaumhverfisins, þ.m.t. með uppfærðri vinnuLöggjöf sem stuðLi að skilvirkari
kjarasamningagerð en nú sé raunin. Að Lokum vísa samtökin í umsögn Samtaka fyrirtækja í fjármáLaþjónustu
varðandi önnur atriði frumvarpsins.
Vísað er tiL svars við umsögnum Landssamtaka Lífeyrissjóða og Samtaka fyrirtækja í fjármáLaþjónustu í
Lið 2.
4 . Umsögn Skattsins
Skatturinn tekur fram í umsögn sinni að fyrir liggi að greindar breytingar séu Liður í stuðningi
ríkisstjórnarinnar og Sambands íslenskra sveitarfélaga í tengslum við gerð langtímakjarasamninga á
vinnumarkaði. Hækkun á barnabótum og ákvörðun á sérstökum vaxtastuðningi samkvæmt frumvarpinu sé
einskiptisaðgerð við álagningu á einstaklinga á árinu 2024. Sú áLagning fari fram um mánaðamótin maí/júní
2024 og vinnu við hana af hálfu starfsmanna Skattsins Ljúki út af fyrir sig um 10. maí n.k. þegar niðurstöður
eru afhentar FjársýsLu ríkisins. Það sé því ekki langur tími til stefnu og afar mikiLvægt að afgreiðsla mátsins
dragist ekki úr hömLu. Vert sé að geta þess að ákvörðun hafi verið tekin um það, verði frumvarpið að Lögum,
að smíða kerfi í kringum ákvörðun á sérstökum vaxtastuðningi utan við sjálft áLagningarkerfið. Það verði til
þess að unnteigi að vera að ákvarða sérstaka vaxtastuðninginn samhLiða áLagningunni í vor verði frumvarpið
að Lögum sem fyrst.
5 . Umsögn ÖBÍ réttindasamtaka
í umsögn ÖBÍ kemurfram að samkvæmt frumvarpinu hækki barnabætur um 6% bæði fyrir hvert barn og
barn einstæðs foreldris. SkerðingahLutfalL barnabóta sé hækkað um 12%, bæði fyrir einstaklinga og hjón. Að
mati ÖBÍ þurfi að veita einstæðu foreLdri aukinn stuðning hvað þetta atriði varðar og hækka skerðingahLutfaLl
þess aukaiega um 50%, miðað við skerðingu tekna hjá einstakLingi. SkerðingahlutfalL barnabóta hjá einstæðu
foreldri yrði því 8.250.000 kr. Þá gera samtökin athugasemd við þann kafla frumvarpsins, að tekjutengdar
barnabætur með hverju barni yngra en sjö ára hækki ekki. Nær væri að þær hækki a.m.k. um 6% eins og
aðrar barnabætur. Athyglisvert sé að skerðingahLutfaLL tekna varðandi tekjutengdar barnabætur hækka, en
ekki sjálf fjárhæð barnabótanna. Hvað sérstakan vaxtastuðning varðar Leggur ÖBÍ til að sérútbúnar bifreiðar
fatiaðs fólks bætist við sem 6. töLuL. upptaLningu á eignum í 74. gr. Laga um tekjuskatt sem teLjast ekki tiL
framtalsskyldra eigna.
Ráðuneytið ítrekar það sem fram kemur í frumvarpinu að um tímabundnar einskiptis aðgerðir tiL eins árs
er að ræða í tengsLum við stuðning ríkisstjórnarinnar vegna langtímakjarasamninga á vinnumarkaði í mars
2024. Á árinu 2022 var stigið mikilvægt skref til umbóta með aðgerðum til að styðja við markmið
kjarasamninga á almennum vinnumarkaði um að verja kaupmátt og lífskjör LaunafóLks og skapa forsendur
fyrir stöðugleika í efnahagsmálum, Lækkun verðbólgu og vaxta. Stjórnvöld gerðu m.a. breytingar á vaxta- og
barnabótakerfinu í tveimur áföngum, sem tóku gildi á árunum 2023 og 2024, sem markvisst miðuðu að því
að styðja við Lífskjör Lág- og miLlitekjufólks. Með breytingunum varð stuðningur tiL barnafjölskyLdna betri og
skiLvirkari, fjöLskyldum sem njóta stuðnings fjölgaði, dregið var úr skerðingum, jaðarskattar af völdum
barnabóta Lækkaðir og skilvirkni barnabóta aukinn. Auk þess sem grunnfjárhæðir barnabóta voru hækkaðar
og skerðingar Lækkaðar var barnabótakerfið einfaLdað töLuvert. Þetta leiddi tiL aukins gagnsæis
barnabótakerfisins. í frumvarpinu eru íviLnandi og afturvirkt Lagðar tiL breytingar á þeim ákvæðum sem tóku
giLdi í ársbyrjun 2024 en kerfið heLdur sér óbreytt að öðru leyti. TeLja verður að tiLlögur ÖBÍ gangi gegn þeim
markmiðum stjórnvaLda að einfaLda barnabótakerfið. Þá ber að geta þess að með frumvarpinu verða árleg
framLög til stuðnings við barnafjöLskyldur í gegnum barnabótakerfið aukin um 3 milLjarða kr. á árinu 2024, tiL
viðbótar við fyrri áform, og um 2 miLLjarða kr. til viðbótar á árinu 2025 og munu þau þá nema um 19 miLLjörðum
kr. á árinu 2024 og um 21 milLjarði kr. á árinu 2025. Breytingar á barnabótakerfinu vegna ársins 2025 verða
Lagðar fram og kynntar á Alþingi haustið 2024 á 155. löggjafarþingi 2024-2025. Endurskoðun
vaxtabótakerfisins hefur verið tiL umræðu og möguteg niðurfeLling þess í núverandi mynd á næstu árum. Sá
3
sérstaki vaxtastuðningur sem iagöur er tiL í frumvarpinu er einskiptis aögerö sem að mati ráðuneytisins gefur
ekki tiLefni til breytinga á ákvæði B-Liðar 68. gr. tekjuskattslaga um vaxtabætur.
Ekki þykir tiLefni til að bregðast sérstaklega við öðrum umsögnum um frumvarpið.
4