Nefndasvið Alþingis
b.t. efnahags- og viðskiptanefndar
Smiðju, Tjarnargötu 9
101 Reykjavík
sent á umsagnargátt Alþingis
Reykjavík, 23. apríl 2024
Efni: Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á lögum um tekjuskatt, nr. 90/2003
(barnabætur, sérstakur vaxtastuðningur), 918. mál
Samtök atvinnulífsins (SA, samtökin) vísa til tölvupósts efnahags- og viðskiptanefndar
Alþingis frá 18. apríl þar sem óskað var umsagnar samtakanna. SA gera í fyrsta lagi
athugasemdir við þann skamma frest sem veittur var, sérstaklega í ljósi þess að frumvarpið var
ekki kynnt í samráðsgátt stjórnvalda áður en það var lagt fram á Alþingi. Þannig er
takmarkaður sá tími sem samtökunum gafst til að kynna sér málið og greina áhrif þess.
Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um tekjuskatt varðandi barnabætur og
sérstakan vaxtastuðning og eru breytingarnar hluti af stuðningi ríkisstjórnarinnar og
Sambands íslenskra sveitarfélaga vegna langtímakjarasamninga á vinnumarkaði. Markmið
aðila vinnumarkaðarins í lok árs 2023 var að taka höndum saman um gerð langtímasamninga
sem auka myndu fyrirsjáanleika og stöðugleika í efnahagslífinu. Þannig voru samningsaðilar
sammála um að eitt mikilvægasta verkefnið í komandi kjaraviðræðum væri að ná niður mikilli
verðbólgu og háu vaxtastigi sem komið hefur hart niður á bæði fyrirtækjum og heimilum.
Áhersla var lögð á að allir legðust á eitt og að enginn gæti skorast undan ábyrgð. Hluti af ábyrgð
yfirvalda þegar kemur að því að ná framangreindum markmiðum felst í því að sýna aðhald í
opinberum rekstri til að styðja við markmið peningastefnunnar. Að öðrum kosti mun vaxtastig
þurfa að vera hærra en ella.
Í greinargerð frumvarpsins kemur fram að árleg framlög til stuðnings við barnafjölskyldur í
gegnum barnabótakerfið verði aukin um 3 milljarða kr. á árinu 2024 til viðbótar við fyrri
áform, og um 2 milljarða kr. til viðbótar á árinu 2025 Áætlað er að umfang sérstaks
vaxtastuðnings nemi 5-7 milljörðum kr. Loks segir að ríkissjóður verði af nokkrum tekjum,
a.m.k. til skemmri tíma, verði frumvarpið að lögum. Í ljósi þess að stjórnvöld hafa ákveðið að
styðja við nýgerða kjarasamninga, m.a. með þeim hætti sem frumvarpið boðar, árétta
samtökin mikilvægi þess að ráðist sé í forgangsröðun í ríkisútgjöldum. Ekki er svigrúm í
ríkisrekstri til útgjaldaaukningar í tilteknum málaflokkum án þess að heildstæð forgangsröðun
fari fram samhliða og dregið úr útgjöldum í öðrum málaflokkum á móti. Að mati samtakanna
er ótækt að útgjaldaaukningin leiði til aukinnar skattlagningar á atvinnulífið enda er ekki gert
ráð fyrir henni við kostnaðarmat þeirra kjarasamninga sem nú hafa verið undirritaðir.
Skattheimta er nú þegar óvíða, ef nokkurs staðar, meiri en á Íslandi og brýn þörf á að draga
þar úr fremur en að bæta í.
Hús atvinnulífsins | Borgartún 35, 105 Reykjavík 1
Samtökin fagna umræðum um að vaxtabótakerfið verði endurskoðað og mögulega lagt niður í
núverandi mynd á næstu árum. Í skýrslu Fjármála- og efnahagsráðuneytisins um endurskoðun
tekjuskatts og bótakerfa frá árinu 2019 segir1:
“Vaxtabótakerfið er flókið, ógagnsætt og þungt í vcfum í því tilliti að stjórntæki þess eru
mörg. Það endurspeglast íjjölda lagskiptra útreikninga,fjölda viðmiðunarfjárhæða o.sfrv.
Að mörgu leyti eru hagræn áhrf einstakra stýribreyta í kerfinu ójós og erfitt hefur reynst
að ná yfirsýn yfir áhrfþeirra og samspil. Þá eru hagrænir hvatar vaxtabótakeifisins
um margt óæskilegir. Kerfið hefur í grundvallaratriðum ekki tekið breytingum frá
upphafi en því hefur verið stýrt með viðmiðunarfiárhæðum, tekju- og eignatengingum.
Stuðningur vaxtabóta nær langt upp í tekjudreifnguna.” (bls. 41)
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur lagt til að vaxtabótakerfið verði lagt niður í heild sinni af
fjölmörgum ástæðum sem lesa má um í ofangreindri skýrslu, en fyrst og fremst vegna þess að
slíkt kerfi er ekki skilvirk leið til að aðstoða fólk við að fjárfesta í eigin húsnæði. Því telja
samtökin jákvætt að stjórnvöld hafi markvisst dregið úr áherslu húsnæðisstuðnings í gegnum
vaxtabótakerfið á umliðnum árum. Þá má færa fyrir því rök að slíkur stuðningur sé til þess
fallinn að torvelda miðlun peningastefnunnar, sem verður að teljast sérstaklega óæskilegt um
þessar mundir. Einnig getur hann stuðlað að hækkun húsnæðisverðs þar sem hann beinist að
eftirspurnarhlið húsnæðismarkaðarins en ekki framboðshliðinni, þar sem vandinn liggur.
Samtökin leggja áherslu á að stuðningur yfirvalda á húsnæðismarkaði felist í því að auka
framboð íbúða á markaðslegum forsendum, s.s. með umbótum á umgjörð og regluverki
byggingarmarkaðar, auknu lóðaframboði í samvinnu við sveitarfélög og ábyrgum
ríkisfjármálum sem stuðla að stöðugra vaxtastigi. Slíkur stuðningur er til þess fallinn að draga
úr byggingarkostnaði og þjónar því markmiðinu um viðráðanlegt húsnæðisverð til lengri tíma
litið, á meðan stuðningur á eftirspurnarhlið er þvert á móti fremur til þess fallinn að hækka
húsnæðisverð og gengur þannig gegn markmiði sínu.
Að lokum vilja samtökin árétta að kjarasamningagerð ætti að snúa að kjörum launafólks á
vinnumarkaði þar sem samningsaðilar eru stéttarfélög og vinnuveitendur. Réttast væri að
aðgerðir yfirvalda mótuðust af yfirlýstri stefnu þeirra í tengslum við það umboð sem þeim er
falið í lýðræðislegum kosningum. Aðkoma stjórnvalda að kjarasamningum í gegnum tíðina
hefur hins vegar verið töluverð í formi margvíslegra aðgerða sem hafa krafist verulegra
fjárútláta af hálfu ríkissjóðs. Farsælla væri ef aðkoma þeirra einskorðaðist við umgjörð
kjarasamningaumhverfisins, þ.m.t. með uppfærðri vinnulöggjöf sem stuðlar að skilvirkari
kjarasamningagerð en nú er raunin.
Að lokum vísa samtökin í umsögn Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu varðandi önnur atriði
frumvarpsins.
1 https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-
skrar/Endursko%C3%B0un%20tekjujuskatts%20og%20bo%CC%81takerfa.pdf
Hús atvinnulífsins | Borgartún 35, 105 Reykjavík 2
https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-
Virðingarfyllst,
f.h. Samtaka atvinnulífsins,
Anna Hrefna Ingimundardóttir Heiðrún Björk Gísladóttir
Hús atvinnulífsins | Borgartún 35, 105 Reykjavík 3