Síminn
Síminiv*
Alþingi
Allsherjar og menntamálanefnd
Reykjavík, 4. febrúar 2021
Varðar: Frumvarp til laga um breytingu á lögum um fjölmiðla nr3. 8/2011
Tilvísun: Þingskjal nr. 459 - þingmál nr. 367 á 151. löggjafarþingi 2020/2021.
Almennt - um frumvarpið í heild
Síminn hf. (hér eftir „Síminn") þakkar tækifærið til þess að koma á framfæri athugasemdum
við framangreint þingmál. Síminn telur fullt tilefni til þess að vara við samþykkt frumvarpsins.
Það er mat félagsins að frumvarpið sé frekar til þess fallið að auka samkeppnisleg vandamál á
markaði, heldur en að leysa þau. Síminn telur það vera augljóst að tilgangur frumvarpsins sé
að bæta einkaaðilum það tjón sem skapast vegna tilveru Ríkisútvarpsins á markaði vegna
auglýsingasölu. Eina leiðin til þess að lagfæra þá stöðu er að ríkisfyrirtækið hætti starfsemi á
einkamarkaði. Það að gera fleiri miðla einnig háða ríkisstuðning leysir engin vandamál.
Það er óumdeilt að Ríkisútvarpið nýtur ríkisstuðnings og það er óumdeilt að vera slíks aðila á
markaði er til þess fallin að hafa neikvæð áhrif á samkeppni á auglýsingamarkaði. Innlendir
miðlar í samkeppni um auglýsingatekjur væru í betri stöðu til þess að fjármagna sig ef
Ríkisútvarpið myndi draga sig af auglýsingamarkaði. Það að ríkisvaldið úthluti völdum
einkamiðlum ríkisstuðningi eykur ekki gagnrýna og vandaða umfjöllun um samfélagsleg
málefni. Það fjármagn sem fæst með auknum ríkisstuðningi er síðan notað til þess skerða
samkeppni við þá miðla sem eftir sitja en þurfa í kjölfarið að keppa bæði við einkarekna miðla
sem njóta ríkisstuðnings og Ríkisútvarpið. Þessir aðilar þurfa, ef lögin verða samþykkt að keppa
við fleiri ríkisstyrkta fjölmiðla en áður og á sama tíma keppa við erlenda fyrirtækjasamsteypur
eins og Facebook, Google, eða Viaplay. Í frumvarpinu er ekkert mat á neikvæð samkeppnisleg
áhrif sem frumvarpið hefur á starfsemi þessara aðila.
Í þessu samhengi er vert að geta þess að aðilar sem reka fréttastofu, eins og t.d. Sýn, er með
hæstu veltu innlendra aðila af fjölmiðlarekstri að Ríkisútvarpinu undanskildu. Þeir aðilar sem
keppa við þessa tvo aðila, Ríkisútvarpið og Sýn, eiga augljóslega erfiðara á markaði í kjölfarið.
Frumvarpið verður þannig til þess fallið að styrkja aðila sem hefur lengi verið talinn í
markaðsráðandi stöðu á markaði fyrir áskriftarsjónvarp og er þar að auki eini aðilinn á markaði
sem fær greiðslur frá Ríkisútvarpinu fyrir dreifingu á Ríkisútvarpinu, um sjónvarpskerfi sem
mikill minnihluti þjóðarinnar nýtir. Ríkisútvarpið starfar áfram með þeim skaðlegu afleiðingum
þegar eru þekktar en eftir frumvarpið verður staða Sýnar, sem rekur læsta fréttastofu, sú að
félagið hefur enn meira fjármagn til þess að keppa við aðila á markaði fyrir áskriftarsjónvarp.
Í frumvarpinu er ekkert sem takmarkar þá aðila sem munu þiggja ríkisstuðning að nýta sér
þær greiðslur til þess að niðurgreiða starfsemi sem er í samkeppni. Þá er það mat Símans að
frumvarpið hafi enga þýðingu fyrir samkeppni á milli innlendra aðila og erlendra aðila.
1
Síminiv*
Síminn mælist til þess að frumvarpið verð lagt til hliðar enda augljóst er að áhrifa þess á
samkeppni milli miðla sem njóta ríkisstuðnings og þeirra innlendu aðila sem njóta þess ekki,
en eru eftir sem áður í beinni samkeppni, t.d. um áskriftarsjónvarp, hefur ekki verið metin.
Það er mat Símans að Alþingi ætti miklu frekar að leggja áherslu á að beina ríkisstuðningi í þá
veru að styrkja fjölmiðla sem sinna þýðingum á efni. Núverandi fyrirkomulag fjölmiðlalaga
leiðir til þess að innlendir aðilar sem hafa þýðingarskyldu eru í mun verri stöðu en erlendir
aðilar eins og Disney sem hafa ekki slíka skyldu.
Síminn sem dæmi er að keppa við umrætt fyrirtæki og býður upp á barnaefni sem Síminn þýðir
og talsetur. Síminn var með samning við Disney um tíma og bauð upp á mikið af því efni sem
Disney býður upp á en Síminn bauð neytendum upp á talsett og þýtt efni ólíkt Disney. Disney
er ekki eini aðilinn sem sleppir talsetningu. Netflix eða Amazon eru að miklu leyti í
sambærilegri stöðu. Þessi fyrirtæki geta sparað sér þennan kostnað og boðið upp á ódýrara
efni en innlendir aðilar þar sem engin þýðingarskylda er á þeim. Það hefur síðan þau áhrif á
Netflix, Amazon og Disney geta boðið ódýrari þjónustu, m.a. vegna þess að þau sleppa
þýðingarkostnaði. Þar fyrir utan er stærðarhagkvæmni þeirra önnur. Eftir því sem þau selja
síðan fleiri áskriftar og færri kaupa af innlendum aðilum eykst enn frekar hagkvæmnin þeim í
hag. Ef innlendir aðilar sem sinna þýðingum og talsetningum, fá ekki stuðning frá ríkinu er hætt
við að forsendur þeirra verði erfiðari og í verstu sviðsmyndinni verða allar myndefnisveitur
erlendar, þar sem enginn sinnir talsetningu og þýðingu með tilheyrandi afleiðingum fyrir
íslenska tungu.
Þótt þetta hljómi dramatískt þá er staðan sú að Síminn setti árið 2013 á markað vandaða
efnisveitu með barnaefni en hætti með þá þjónustu sem staka þjónustu þegar Ríkisútvarpið
fór í samkeppni og bauð þjónustuna án endurgjalds en þá á grundvelli ríkisstuðnings. Sama
afleiðing getur vel átt sér stað þegar erlendir aðilar bjóða ódýra þjónustu á þeim grundvelli
að þeir sleppa rekstrarkostnaði sem innlendir aðilar þurfa að standa straum af.
Síminn leggur þess vegna til að frumvarpið verði lagt til hliðar. Ríkisútvarpið verði tekið af
auglýsingamarkaði og innlendir aðilar sem sinna þýðingum og talsetningu, fái stuðning frá
ríkinu til þess að keppa við erlenda aðila sem sinna ekki slíkum verkefnum. Það er vart hægt
að deila um mikilvægi þess að bjóða upp á vandað myndefni sem er með texta og talsetningu
eftir því sem við á. Þar hefur Síminn lagt mikið af mörkun.
Til viðbótar vill Síminn koma athugasemdum á framfæri sem snúa að ýmsum þáttum þess. Í
fyrsta lagi eru skilgreiningar og markmið óskýr, í öðru lagi er litið framhjá hinni gríðarlegu
skekkju sem hið opinbera veldur sjálft með rekstri eigin fjölmiðla á samkeppnismarkaði og í
þriðja lagi á að setja á fót enn einn mats- og eftirlitsaðila með starfsemi fjölmiðla og var þó
nóg fyrir.
Skilgreiningar og markmið
Í nýrri grein 62.d. segir svo um markmið frumvarpsins: „Styðja skal við og efla útgáfu á
fréttum, fréttatengdu efni og umfjöllun um samfélagslega málefm..." en þegar kemur að
skilgreiningum í síðari greinum svo sem um umsóknum um rekstrarstuðning er einungis talað
2
Síminiv*
um kostnað vegna miðlunar frétta og fréttatengds efnis. Hér vantar að skilgreina
nákvæmlega hvaða starfsemi á rétt á stuðningi og einfaldast að taka rekstur miðla Símans
sem dæmi. Einn miðla Símans er Síminn Sport en þar er fjallað linnulaust um málefni sem
hefur mikla samfélagslega skírskotun, nefnilega fótbolta. Síminn Sport sýnir yfir 300
fótboltaleiki í beinni útsendingu, stöðugar fréttir eru fluttar af íþróttinni og fjöldi manns
starfa við ritstjórn, dagskrárgerð, framleiðslu og öflun efnis. Er Síminn Sport styrktarhæfur
miðill? Annar miðill Símans er frístöðin Sjónvarp Símans sem ekki rekur fréttastofu en
framleiðir stöðugt dagskrá um efni sem brenna á samfélaginu. Hér má nefna þætti á borð við
Vináttu, í beinni með Loga, Líf kviknar, Ný sýn og Það er komin Helgi. Á Sjónvarp Símans rétt
á stuðningi? Þetta er grundvallarspurning sem verðu að svara áður en frumvarpið verður að
lögum þar sem annars er fyrirhugaðri eftirlitsnefnd veitt ritstjórnarvald yfir öllum fjölmiðlum
landsins.
Umsvif Ríkisútvarpsins á samkeppnismarkaði
Mikið hefur verið rætt og ritað um þá skekkju sem Ríkisútvarpið veldur á samkeppnismarkaði
og Samkeppniseftirlitið hefur ítrekað bent á þann ójöfnuð sem hlýst af ríkisstuddum risa sem
leyfir sér að beita stærstu söludeild landsins á viðkvæman markað auglýsingasölu. Hefur
stofnuninni jafnvel verið líkt við iðnaðarryksugu í þingsölum en án þess að löggjafinn hafi
nokkuð aðhafst. Tilgangur fyrirhugaðra lagabreytinga virðist vera að bæta fyrir ranglætið
sem ríkisstuddur samkeppnisrekstur veldur með ríkisstuðningi við fórnarlömbin. Vont er
þeirra ranglæti, verra þeirra réttlæti," hafði Jón Hreggviðsson að segja um Dani í
Íslandsklukku Halldórs Laxness og eiga þau orð prýðilega við þessa fyrirætlan.
Í greinargerð kemur fram að Ríkisútvarpið tók til sín 38% af auglýsingatekjum sem
ljósvakamiðla árið 2016. Engin ástæða er til að ætla að sú hlutdeild hafi minnkað síðan enda
sala rekin af mikilli hörku þrátt fyrir markaðsráðandi og þar með verðmyndandi stöðu
miðilsins. Því til stuðnings nægir að benda á að á tímabilinu 2016 - 2020 hefur fjölmiðlanefnd
12 sinnum þurft að grípa inní ólöglega kostun og önnur brot á reglum um viðskiptaboð. Að
mati Símans myndi það hafa mun jákvæðari áhrif á rekstur allra sjálfstæðra fjölmiðla að
draga Ríkísútvarpið af samkeppnismarkaði heldur en að fara í aukinn ríkisstuðning eins og
hér er lagt til.
Samkeppnisgleði Ríkisúrvarpsins takmarkast þó ekki við auglýsingamarkað. Síminn leyfir sér
hér að nefna þrjú nýleg dæmi.
1) Árið 2013 setti Síminn á laggirnar áskriftarþjónustu fyrir barnafjölskyldur undir heitinu
SkjárKrakkar. Þjónustan naut strax mikilla vinsælda, reyndar svo mikilla að Ríkisútvarpið
stofnaði fríþjónustuna KrakkaRÚV árið 2016 henni til höfuðs. Sjálfhætt var með þjónustu
gegn gjaldi og rekstrarforsendum kippt undan þjónustu Símans.
2) Síminn komst að samkomulagi við Sinfóníuhljómsveit Íslands að hefja mánaðarlegar
útsendingar með svokölluðu Pay-Per-View sniði frá tónleikum í Hörpu. Þjónustan var tilkynnt
vorið 2015 og hófst sama haust. Ríkisútvarpið sjónvarp hafði ALDREI sýnt frá tónleikum
sinfóníunnar á nærri 50 ára sögu stofnunarinnar en ákváðu að hefja beinar útsendingar það
sama haust til að veita Símanum samkeppni. Aftur var sjálfhætt með þjónustu Símans.
3) Síminn hefur nú um 12 mánaða skeið unnið að undirbúningi að menntavef þar sem sækja
mætti námskeið og fyrirlestra á framhalds- og háskólastigi auk endurmenntunar. Nýr
þjónustusamningur menntamálaráðuneytis við Ríkisútvarpið kom eins og blaut tuska framan
3
Síminiv*
í þau áform en þar kemur fram að stofnuninni eru falin tvö ný hlutverk, MenntaRÚV og
Háskólinn okkar. Hvergi er lagagrunnur fyrir þessum nýju hlutverkum sem Síminn ætlaði sér
að leysa. Varla þarf að taka fram að Síminn mun leggja sín áform á hilluna meðan starfsemi
hins opinbera fitnar eins og púki á fjósbita.
Fjölgun eftirlitsaðila og starfsemi nýrrar úthlutunarnefndar
Síminn þarf í daglegum rekstri að sinna fjölda eftirlitsstofnana sem allar gera ríkar kröfur um
alls kyns skýrslu- og upplýsingagjöf. Má þar helst nefna Póst- og fjarskiptastofnun,
Neytendastofu, Samkeppniseftirlit, Persónuvernd, Fjármálaeftirlitið, eftirlitsnefnd um jafnan
aðgang að flutningsnetum og fjölmiðlanefnd. Oftar en ekki fjalla nefndir og stofnanir af
mikilli vanþekkingu um þau mál sem þeim eru fólgin enda oftast um að ræða lögfræðinga
sem eðli málsins samkvæmt búa yfir takmarkaðri sérþekkingu. Símanum hrýs hugur við enn
einni matsnefndinni sem ætlað er að taka stefnumarkandi ákvarðanir um rekstur einkaaðila
á samkeppnismarkaði. Eðlilegast væri að sameina einhverjar þeirra stofnana sem þegar eru
starfandi og fela verkefnið þeim sem þegar búa yfir þekkingu á fjölmiðlamarkaði. Þessar
tillögur komu skýrt fram í tillögum hagræðingarhópi ríkisins árið 2011 og var hnekkt á þeim í
minnisblaði sem Páll Ásgrímsson hdl. vann fyrir innanríkisráðuneytið árið 2014 en þar var
fjallað um sameiningu Samkeppniseftirlits, Póst- og fjarskiptastofnunar og Orkustofnunar.
Fjölmiðlanefnd gæti hæglega verið með í slíkri sameiningu.
Niðurstaða
Það er álit Símans að frumvarpið eins og það liggur fyrir flæki samkeppnismarkað að óþörfu
og geti jafnvel valdið enn meiri skekkju en nú er til staðar vegna umsvifa ríkisins.
Fjölmiðlamarkaður verður ekki eðlilegur fyrr en löggjafinn kemur böndum á fílinn í
herberginu, Ríkisútvarpið.
Virðingarfyllst
Magnús Ragnarsson
Síminn
4