Lanctssamtöfíin
Þroskahjdlp
Mannréttindi fyrir ailaí
Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar1 um frumvarp til laga um breytingu á
lögum um húsnæðismál, nr. 44/1998 (hlutdeildarlán), 926. mál.
Landssamtökin Þroskahjálp fengu frumvarpið ekki sent til umsagnar en þau vilja koma
eftirfarandi á framfæri við velferðarnefnd og Alþingi.
Íslenska ríkið fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2016 og
skuldbatt sig þar með til að framfylgja öllum ákvæðum hans. Í 28. gr. samningsins sem hefur
yfirskriftina „Viðunandi lífskjör og félagsleg vernd" segir m.a.:
1. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks og fjölskyldna þess til viðunandi lífskjara því til
handa, einnig til viðunandi fæðis og klæða og fullnægjandi húsnæðis, og til sífellt batnandi
lífsskilyrða og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja og stuðla að því að þessi réttur
verði að veruleika án mismununar vegna fötlunar.
2. Aðildarríkin viðurkenna rétt fatlaðs fólks til félagslegrar verndar og til þess að njóta
þess réttar án mismununar vegna fötlunar og skulu gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja
og stuðla að því að þessi réttur verði að veruleika, einnig ráðstafanir:
... d) tilþess að tryggja fötluðu fólki aðgang að húsnæðiskerfi á vegum hins opinbera.
Í lögum nr. 38/2018, um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir, er mælt fyrir
um „að fatlað fólk eigi rétt á því að velja sér búsetustað og hvar og með hverjum það býr, til
jafns við aðra."
Til að uppfylla þessar lagalegu skyldur til að gefa fötluðu fólki kost á að að eignast eigið heimili
og njóta margvíslegra mannréttinda sem því tengjast, s.s. tækifæra til einkalífs og fjölskyldulífs,
verða stjórnvöld að tryggja að fatlað fólk hafi aðgang að opinberum húsnæðiskerfum til jafns
við aðra.
Sá hópur fólks sem býr við alverstu kjörin í íslensku samfélagi eru þeir sem engar tekjur hafa
aðrar en bætur frá Tryggingastofnun ríkisins. Þær bætur eru af óútskýrðum og órökstuddum
ástæðum umtalsvert lægri (um 30.000 kr.) en atvinnuleysisbætur, sem enginn er þó of sæll af.
Staðreyndin er hins vegar sú að atvinnuleysisbætur eru, sem betur fer, oftast tímabundið
ástand hjá þeim sem þurfa að byggja afkomu sína á þeim á meðan örorkubótaþegar eru í
þessari kröppu stöðu árum saman og margir allt sitt líf, án tækifæra til þess að afla sér annarra
tekna.
1 Landssamtökin Þroskahjálp vinna að réttinda- og hagsmunamálum fatlaðs fólks, með sérstaka áherslu á fötluð
börn og ungmenni og fólk með þroskahömlun. Samtökin byggja stefnu sína á samningi Sameinuðu þjóðanna um
réttindi fatlaðs fólks, barnasáttmála SÞ og öðrum fjölþjóðlegum mannréttindasamningum. Um 20 félög eiga
aðild að samtökunum. Samtökin reka húsbyggingasjóð sem kaupir og byggir íbúðir til að greiða fyrir að fatlað
fólk hafi aðgang að góðum íbúðum fyrir leigugjald sem það ræður við. Húsbyggingasjóður á nú um 80 íbúðir á
nokkrum stöðum á landinu.
Í 4. gr. samnings SÞ um réttindi fatlaðs fólks sem hefur yfirskriftina „Almennar skuldbindingar"
segir:
Þegar aðildarríkin undirbúa löggjöf sína og stefnu samningi þessum tilframkvæmdar og vinna
að því að taka ákvarðanir um málefni sem varða fatlað fólk skulu þau hafa náið samráð við
fatlað fólk og tryggja virka þátttöku þess, einnig fatlaðra barna, með milligöngu samtaka sem
koma fram fyrir þess hönd.
Þrátt fyrir þessa skýru skyldu til samráðs sem og aðrar framannefndar skyldur samkvæmt
samningi SÞ er rakið hefur ekki verið haft samráð við Landssamtökin Þroskahjálp við gerð þess
frumvarps sem hér er til umfjöllunar. Samtökunum er því ekki kunnugt um hvernig stjórnvöld
hafa staðið að því að meta áhrif þess á tækifæri fatlaðs fólks til að eignast eigin íbúðir og heimili
verði fumvarpið óbreytt að lögum. Samtökin telja þó að stjórnvöldum sé skylt að gera það og
beina því til velferðarnefndar að hún kalli eftir upplýsingum um það frá
félagsmálaráðuneytinu.
Landssamtökin Þroskahjálp óska eindregið eftir að fá fund með velferðarnefnd til að gera
nefndinni betur grein fyrir tillögum sínum og áherslum.
Virðingarfyllst,
Bryndís Snæbjörnsdóttir, formaður Þroskahjálpar.
Árni Múli Jónasson, framkvæmdastjóri Þroskahjálpar