BSRB
Nefndasvið Alþingis
Velferðarnefnd
Austurstræti 8 - 10
150 Reykjavík
Reykjavík, 19. júní 2020
Efni: Umsögn BSRB um frumvarp til laga um breytingu á lögum um húsnæðismál, nr.
44/1998 (hlutdeildarlán), 926. mál
BSRB hefur fengið til umsagnar frumvarp sem heimilar Húsnæðis- og mannvirkjastofnun að
veita vaxta- og útborgunarlaus hlutdeildarlán til fyrstu kaupenda undir ákveðnum tekjumörkum.
Ekki hefur verið haft samráð við BSRB við undirbúning málsins, þrátt fyrir ítrekaðar óskir þar
um, og nú þegar málið kemur til umfjöllunar Alþingis er veittur mjög skammur tími til
umsagnar. Þá voru umsagnaraðilar boðaðir á fund þingnefndar, til þess að fjalla um efni
umsagnarinnar og fylgja henni eftir, áður en þessi stutti frestur til umsagnar rann út.
Frumvarpið felur í sér umfangsmiklar breytingar á fjármögnun íbúðarhúsnæðis og í ljósi
stærðar og mikilvægi málsins eru þessi vinnubrögð stjórnvalda ekki til eftirbreytni.
Um 2. gr., (29. gr. a.)Með frumvarpinu er verið að leggja til hlutdeildarlán til að auðvelda
fyrstu kaupendum og þeim sem ekki hafa átt fasteign sl. fimm ár, og eru undir ákveðnum
tekjumörkum, að eignast íbúðarhúsnæði. Hlutdeildarlánið getur numið allt að 20% af kaupverði
íbúðar og er vaxta- og afborganalaust til 25 ára. BSRB hefur ekki gefist tími til að meta hvort
tekjumörk frumvarpsins hæfi úrræðinu en veita á ráðherra rúmar heimildir til að setja
matskennd ákvæði um undanþágur frá þeim í reglugerð sem og til veitingar allt að 30%
hlutdeildarláns.
Frumvarpið nær til nýrra íbúða sem samþykktar eru sem hagkvæmar á grundvelli samnings
Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar við byggingaraðila. Óvíst er þó að þær íbúðir sem byggðar
verða samkvæmt slíkum samningum nýtist fyrstu kaupendum því byggingaraðilum verður
heimilt að selja íbúðirnar hæstbjóðanda. E f eftirspurn eftir hagkvæmum íbúðum eykst hjá
tekjuhærri hópum munu lögin ekki ná að þjóna markmiði sínu. Nefnt er í greinargerð að vega
þurfi og meta hvort nauðsynlegt sé að takmarka söluheimildir byggingaraðila íbúðanna utan
úrræðisins komi slík staða upp. Ekki er að sjá að frumvarpið geri ráð fyrir slíku mati né hvernig
slíkt yrði framkvæmd.
G R E T T I S G Ö T U 8 9 I 0 5 R E Y K J A V Í K S Í M I : 5 2 5 8 3 0 0 B S R B @ B S R B . I S B S R B . I S
mailto:BSRB@BSRB.IS
BSRB
Í greinagerð kemur fram að raunverð fasteigna sé nú hærra en nokkru sinni áður. Ekki gerð
tilraun til að greina hvað valdi svo háu raunverði né hvaða áhrif hlutdeildarlán kunni að hafa á
húsnæðismarkaðinn til framtíðar. Í töflu 5 í greinagerð er birt gott yfirlit yfir húsnæðisstuðning
eftir tekjutíundum. Myndin sýnir glöggt að stuðningur við hæstu tekjutíundir er umtalsverður
vegna skattfrjálsrar ráðstöfunar séreignarsparnaðar. Í dag er húsnæðisstuðningur hins opinbera
um 16,5 ma. kr. eins og sjá má í töflunni hér að neðan. Fjárveitingar til húsnæðisstuðnings árið
2020 í milljörðum króna
Stofnframlög 3.740
Húsnœðisbœtur 6.360
Vaxtabætur 3.400
Skattaafsláttur séreignarsparnaðar 3.000
16.500
Samkvæmt greinagerð á að veita 4 mö. kr. árlega í hlutdeildarlánin næstu 10 árin. BSRB telur
mikilvægt að áður en slík breyting á húsnæðismarkaði verði samþykkt liggi fyrir greining á
húsnæðisstuðningi og hvernig þessum rúmlega 20 mö. kr. verði sem best varið til að tryggja
húsnæðisöryggi. Einnig þarf að greina hvernig stuðningur hefur áhrif á verðlag á
húsnæðismarkaði.
Um 2. gr., (29. gr. b.)
Í b. lið 2. gr. frumvarpsins koma fram almenn skilyrði þess að geta nýtt sér úrræðið. Í 7. lið
greinarinnar kemur fram það skilyrði að lántaki verji skattfrjálsri ráðstöfun séreignarsparnaðar
til lækkunar höfuðstóls fasteignaláns á fyrsta veðrétti. Þetta skilyrði vekur upp spurningar um
hvaða hópi frumvarpið eigi að þjóna. Í greinagerð er rætt um tvo hópa sem eiga erfitt með að
komast inn á fasteignamarkað.
1. „Fyrstu kaupendur og þeir sem ekki hafa átt íbúðarhúsnæði í ákveðinn tíma eru oft með
ágæta greiðslugetu en eiga erfitt með að brúa eiginfjárkröfu upp á 20-40% eins og
lánveitendur gera kröfu um.
2. „Tekjulágir eiga hins vegar oft og tíðum erfitt með að standast greiðslumat og eftir
atvikum greiða afborganir af hefðbundnum húsnæðislánum og rekstrarkostnað
húsnæðis. Fyrir þann hóp skiptir mánaðarlegur húsnæðiskostnaður og húsnæðisöryggi
meira máli en hröð eignamyndun.“
Síðari hópurinn kann að eiga í erfiðleikum með að ráðstafa hluta launa sinna í séreignarsparnað
en báðir hóparnir gætu þó verið í þeirri stöðu að vilja eiga séreignarsparnað þegar nær dregur
eftirlaunaaldri og vill BSRB minna á að það er raunverulegt hlutverk sparnaðarins. Standi vilji
löggjafans til að skylda fólk með lögum til að nýta séreignarsparnað sinn fyrir 60 ára aldur er
tímabært að endurskoða tilgang sparnaðarins.
G R E T T I S G Ö T U 0 9 I 0 5 R E Y K J A V Í K S Í M I : 5 2 5 8 3 0 0 B S R B @ B S R B . I S B S R B . I S
mailto:BSRB@BSRB.IS
BSRB
Um 2. gr., (29. gr. c.)
Í greininni er kveðið á um það að greiða skuli vexti af hlutdeildarláninu ef tekjur lántaka eru
umfram viðmiðunarmörk þrjú almanaksár í röð. Vextina á stjórn Húsnæðis- og
mannvirkjastofnun að ákvarða út frá húsnæðiskostnaði lántaka. BSRB telur þetta ákvæði óljóst
og telur afar óeðlilegt að vextir af húsnæðislánum séu ákvarðaðir með svo matskenndum hætti.
Í síðustu tveimur málsgreinum nýrrar 29. gr. c er fjallað um heimild til gjaldfellingar
skuldarbréfs hlutdeildarláns ef húsnæðið er ekki nýtt í samræmi við lögin eða ef lántaki veitir
rangar, villandi eða ófullnægjandi upplýsingar. BSRB telur mikilvægt að gengið sé lengra ef
úrræðið eru misnotað af ásetningi og að kveðið verði á um greiðslu uppsafnaðra vaxta af láninu
í slíkum tilfellum og greiðslu sekta.
BSRB telur mikilvægt að framkvæmd verði greining á veikleikum núverandi
húsnæðisstuðnings, hver áhrif hlutdeildarlána yrðu á fasteignamarkaðinn og hverjar séu ástæður
hás raunverðs húsnæðis hér á landi áður en hlutdeildarlán verða að veruleika. Bandalagið er
ávallt fylgjandi úrræðum sem auka húsnæðisöryggi landsmanna og styður við markmið
frumvarpsins en telur hins vegar að í frumvarpinu felist fjölmörg atriði sem skoða þurfi betur
áður en frumvarpið getur orðið að lögum.
Fyrir hönd BSRB
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir
G R E T T I S G Ö T U 0 9 I 0 5 R E Y K J A V Í K S Í M I : 5 2 5 8 3 0 0 B S R B @ B S R B . I S B S R B . I S
mailto:BSRB@BSRB.IS