S A M B A N D Í S L E N S K R A S V E I T A R F É L A G A
Alþingi
b.t. velferðarnefndar
Austurstræti 8-10
Reykjavík 18. júní 2020
2006022SA TÞ
Málalykill: 00.63
150 Reykjavík
Efni: Frumvarp til laga um hlutdeildarlán - 926. mál 150. Iþ.
Með tölvupósti dags. 15. júní sl. óskaði nefndasvið Alþingis eftir umsögnum um
ofangreint þingmál. Hér á eftir fer umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Almennt um frumvarpið
Frumvarpinu er ætlað að auðvelda fólki íbúðarkaup þannig að þeir sem uppfylla
ákveðin skilyrði geti fengið hlutdeildarlán til þess að brúa kröfu um eigið fé við
íbúðarkaup. Jafnframt er frumvarpinu ætlað að auka hvata fyrir framkvæmdaaðila
til að byggja hagkvæmar íbúðir sem henta ungu fólki á húsnæðismarkaði.
Framlagning frumvarpsins er liður í aðgerðum ríkisstjórnarinnar við að framfylgja
tillögum átakshópsins svonefnda frá því í janúar 2019. Sambandið átti aðild að
átakshópnum og kom auk þess að gerð yfirlýsingar um stuðning stjórnvalda við
lífskjarasamninga, dags. 3. apríl 2019. Fyrirliggjandi frumvarp er flutt til þess að
koma til framkvæmda aðgerðum 7 og 8 í yfirlýsingunni.
Um tilefni áformaðrar lagasetningar segir:
Reynsla undanfarinna áratuga hefur leitt í ljós að mikilvægt sé að jafnvægi ríki á
milli kaupenda, byggingaraðila og lánveitenda á húsnæðismarkaði svo unnt sé að
tryggja stöðugleika. Verði brestur á einum þessara þátta myndast hringrás þar sem
lánveitendur vilja ekki lána, kaupendur geta ekki keypt og byggingaraðilar ekki
byggt sem aftur leiðir til þess að lánveitendur fjármagna ekki nýbyggingar o.s.frv.
Á síðustu árum hafa verið brestir í öllum þessum þáttum að einhverju leyti. Þannig
hafa sveiflur í framboði húsnæðis, bæði offramboð og samdráttur í
byggingariðnaði, haft mikil áhrif á þróun fasteignaverðs og möguleika fólks til að
eignast eigið húsnæði. Mikill hluti þess íbúðarhúsnæðis sem hefur verið byggt á
undanförnum árum er ekki hagkvæmt fyrir fyrstu kaupendur og tekjulága heldur
er það stórt og á dýrum svæðum. Þá hefur fasteignaverð hækkað hraðar en tekjur
þessara hópa og er raunverð fasteigna nú hærra en nokkru sinni áður. Eftir
innkomu lífeyrissjóðanna á fasteignamarkaðinn eru hagstæðustu lánin jafnan
aðeins veitt að hámarki til 60-70% af kaupverði og almennt stendur ekki til boða að
fá lán með hærra en 80% veðsetningu nema á háum vöxtum. Þetta gerir það að
verkum að fólk sem er að taka sín fyrstu skref á fasteignamarkaði á erfitt með að
útvega fjármagn til að greiða það sem upp á vantar.
Sambandið er sammála þessari greiningu og telur að sveitarfélögin hafi ekki hvað
síst hagsmuni af því að leysa þá bresti sem eru til staðar á húsnæðismarkaði. Þá
liggur og fyrir að hlutdeildarlán munu vega á móti samdrætti í byggingariðnaði þar
sem þau munu hvetja til nýbygginga. Áríðandi er við núverandi aðstæður í
þjóðarbúskapnum að þessi hvati sé til staðar, en jafnframt þarf að rýna vel hvernig
framboð og eftirspurn spila saman við þróun fasteignaverðs. Í frumvarpinu er farin
Borgartúni 30, pósthólf 8100, 128 Reykjavík, sími 515 4900, fax 515 4903, samband@samband.is, www.samband.is
mailto:samband@samband.is
http://www.samband.is
sú leið að einskorða úrræðið við nýtt íbúðarhúsnæði, og með að takmarka
umfangið. Þannig er jafnframt dregið úr áhrifum þess á þróun fasteignaverðs
almennt.
Afstaða sambandsins
Í stefnumörkun sambandsins 2018-2022 segir m.a. undir liðum 3.3.22 og 3.3.25:
Sambandið vinni að því að skipulag á húsnæðismarkaði stuðli á öllum tímum að
fjölbreytni og sveigjanleika sem tryggir öllum öruggt íbúðarhúsnæði á
viðráðanlegu verði. Sérstaklega verði hugað að því hvernig tryggja megi framboð
af ódýru og öruggu húsnæði til leigu eða kaups fyrir núverandi og næstu kynslóðir
ungs fólks.
Sambandið leggur áherslu á jafnt aðgengi landsmanna, óháð búsetu, að
húsnæðislánum á viðráðanlegum kjörum. Íbúðalánasjóður [nú Húsnæðis- og
mannvirkjastofnun, HMS] fái skilgreint hlutverk varðandi viðbrögð á svæðum þar
sem brestur er á slíku aðgengi.
Fyrirliggjandi frumvarp styður við þessi markmið og styður sambandið að
frumvarpið hljóti afgreiðslu á yfirstandandi löggjafarþingi.
Afstaða sambandsins mótast síðan almennt af þeirri forsendu að opinberum
stuðningsaðgerðum eigi fyrst og fremst að beina að þeim hópum í samfélaginu sem
eru í mestri þörf fyrir stuðning.
Að teknu tilliti til þessa gerir sambandið athugasemd við þá ráðagerð að úrræðið
verði einskorðað við tiltekinn fjölda eigna (400-500 íbúðir á ári).
Verði ákveðið að samfélagslegur stuðningur standi einungis til boða skv. viðmiðinu
„fyrstur kemur fyrstur fær“ er viðbúið að það hafi veruleg neikvæð áhrif á
framkvæmd úrræðisins. Í samræmi við meginreglur laga ætti aðgerð af þessu tagi
fyrst og fremst að helgast af áætlaðri þörf út frá tilteknum skilyrðum. Þeir sem
uppfylla þau skilyrði verða að eiga jafnt tilkall til stuðnings. Ófært er að draga aðila í
dilka og gera ráð fyrir að framkvæmdaaðilar eða íbúar fái synjun sem t.d. eru síðla
árs að taka sínar ákvarðanir.
Jafnframt telur sambandið ástæðu til þess að rýna betur þau tekjumörk sem sett
voru í frumvarpið út frá ofangreindum sjónarmiðum um að stuðningsúrræði eigi að
mæta metnum þörfum. Óæskilegt er að tekjumörkin séu nýtt sem stilliskrúfa
gagnvart opinberum fjármálum, ef sýnt er fram á að veruleg uppsöfnuð þörf er fyrir
úrræðið.
Sambandið telur einnig ástæðu til þess að gera athugasemd við þá forsendu
frumvarpsins að hlutdeildarlán verði einungis veitt fyrir nýjum íbúðum.
Út frá fyrrnefndri greiningu og yfirlýstum vilja til þess að bæta úr brestum sem víða
eru á húsnæðismarkaði, má rökstyðja að allbrýn ástæða sé til þess að hlutdeildarlán
megi veita til þegar byggðra íbúða á „köldum markaðssvæðum“ eins og þau eru
nefnd í greinargerð með frumvarpinu. Úrræðið geti þannig haft jákvæð áhrif í
byggðakjörnum þar sem byggingarkostnaður er hærri en markaðsvirði
íbúðarhúsnæðis.
2
Engin athugasemd er hins vegar gerð við að allar íbúðir sem hlutdeildarlán fást
vegna hafi verið samþykktar af Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS) sem
hagkvæmar íbúðir á grundvelli samnings við stofnunina. Heimild þarf hins vegar að
vera til staðar í reglum HMS um að hlutdeildarlán megi í undantekningartilvikum
veita þegar um þegar byggða íbúð er að ræða, t.a.m. ef um nýlega íbúð er að ræða
sem enn hefur ekki verið tekin til notkunar.
Samantekt
Sambandið styður hlutdeildarlán sem eitt af mikilvægum úrræðum við framkvæmd
á opinberri húsnæðisstefnu og hvetur til þess að frumvarpið fái afgreiðslu á
yfirstandandi löggjafarþingi.
Þess er farið á leit að velferðarnefnd taki ofangreindar athugasemdir til skoðunar
við meðferð sína á málinu og taki afstöðu til eftirfarandi þriggja þátta:
1. Að tryggja jafnt tilkall til stuðnings á formi þessa úrræðis.
2. Að tekjumörk verði hækkuð enda sé sýnt fram á uppsafnaða þörf með áætlun
þar um.
3. Að úrræðið megi í undantekningartilvikum nýta fyrir þegar byggðar íbúðir (m.a.
þær sem nýlega hafa verið kláraðar, þ.e. á síðustu þremur árum). Sérstaklega
verði skoðað að nýta þessa heimild í byggðakjörnum þar sem
byggingarkostnaður er hærri en markaðsvirði íbúðarhúsnæðis.
Virðingarfyllst
SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
Karl Björnsson
framkvæmdastjóri
3