S A M B A N D Í S L E N S K R A S V E I T A R F É L A G A
Skrifstofa Alþingis - nefndasvið Reykjavík 6. nóvember 2019
b.t.
1910024SA EM
Austurstræti 8-10 Málalykill: 00.63
150 Reykjavík
Efni: Umsögn um tillögu til þingsályktunar um byggingu
hátæknisorpbrennsiustöðvar, 86. mál
Vísað er til tölvupósts frá nefndarsviði Alþingis þann 15. október sl., þar sem kallað
er eftir umsögnum um ofangreint mál.
Afstaða til tillögunnar
Þingsályktunartillaga um byggingu hátæknisorpbrennslustöðvar fellur að mörgu
leyti vel að áherslum sambandsins. Sér í lagi um mikilvægi öruggrar og lögmætrar
förgunar úrgangs. Sambandið tekur undir tillöguna að því leyti að tímabært sé að
kannað sé með heilstæðum hætti forsendur fyrir innlenda brennslu með
orkunýtingu og leggur áherslu á að slík greining sé sett í samhengi við meðhöndlun
alls áhættu- og sóttmengaðs úrgangs, þar með talið dýraleifa. Sambandið leggur til
að sérstaklega verði rýnt í aðkomu ríkisins að fjármögnun slíkrar
innviðauppbyggingar nái tillagan fram að ganga.
Af fyrirliggjandi drögum að stefnu umhverfis- og auðlindaráðherra í úrgangsmálum
sem sambandið fékk til umsagnar þann 12. júlí sl. má ætla að framundan sé
lögfesting hertari krafna um meðhöndlun úrgangs. Á það sérstaklega við um um
samdrátt í myndun úrgangs, aukið endurvinnsluhlutfall og lágmörkun urðunar.
Brennsla með orkunýtingu gæti spilað þátt í að ná þeim markmiðum sem lagt er
upp með í drögum að stefnunni. í nýlegri skýrslu sambands
úrgangsbrennslufyrirtækja í Evrópu er fjallað um hlutverk brennslu með
orkunýtingu í Hringrásarhagkerfinu:
The circular economy needs an outlet for residual waste that is not recycled in
practice. Such low-quality waste is rejected by recycling facilities because it
cannot be recycled in a technically, economically or environmentally feasible
way, for example, degraded material that has already been recycled several
times. By cooperating with partners across the whole value chain, the WtE
sector prevents this waste from going to landfill.’
1 CEWEP. (2019). Waste-to-energy sustainability roadmap towards 2035. Sótt af
https://www.cewep.eu/wp-content/uploads/2019/09/WtE
SustainabiIity_Roadmap_Digital.pdf
Borgartúni 30, pósthólf 8100, 128 Reykjavík, sími 515 4900, fax 515 4903, sam band@ sam band.is, www.samband.is
https://www.cewep.eu/wp-content/uploads/2019/09/WtE
mailto:samband@samband.is
http://www.samband.is
Sambandið leggur áherslu á að það er samstarfsverkefni ríkis og sveitarfélaga aó ná
markmiðum í úrgangsmálum, hvort sem er um endurvinnslu, lágmörkun úrgangs
eða önnur markmið. Að ná markmiðum getur ekki bara verið verkefni sveitarfélaga.
íslenska ríkið er aðili að EES og festir í Iög skuldbindingar vegna þess samnings sem
sveitarfélögum er svo gert að útfæra. Sambandið bendir í þessu samhengi á að
staðbundin stjórnvöld í Evrópusambandsríkjunum hafa greiðan aðgang að
uppbyggingarsjóðum sambandsins (e. Structural Funds) til að ráðast í nauðsynlega
innviðauppbyggingu ólíkt sveitarfélögum hérlendis. Það er álit sambandsins að
ríkisvaldið ætti að koma á svipaðan hátt að fjármögnun verkefna í almannaþágu,
ekki síst þegar um er að ræða innleiðingu Evrópusambandslöggjafar. Uppbygging
brennslustöðvar fyrir úrgang með orkunýtingu með það að markmiði að draga úr
urðun, tryggja örugga og lögmæta förgun og nýtingu orkunnar sem býr í
úrganginum er þar engin undantekning.
Vísbendingar eru um að nægjanlegt magn af úrgangi muni falla til í landinu á næstu
árum fyrir 1-2 brennslustöðvar með orkunýtingu. Talið er að ríflega 100 þ. tonn af
úrgangi muni falla til árið 2035 á íslandi sem þarf að farga með einhverjum hætti
jafnvel þótt að ítrustu markmið ESB um lágmörkun úrgangs og stóraukna
endurvinnslu náist2. í dag ber til dæmis að farga úrgangi úr flugvélum, spilliefnum,
ýmsum sóttmenguðum úrgangi og öðrum áhættuúrgangi. Auk þess sýna
reynslutölur frá Evrópu að einhver munur er á magni sérsafnaðra endurvinnsluefna
og því magni sem skilar sér til endurvinnslu og eru margar ástæður fyrir því. Árið
2014 var sem dæmi áætlað að 37% plasts í Evrópu hafi verió sérsafnað til
endurvinnslu en endurvinnsluhlutfallið reyndist 13%.3 Þessi munur skýrist að hluta til
af því að ekki er allt plast sem safnast endurvinnsluhæft og þarf því aðrar
meðhöndlunarleiðir, s.s. brennslu eða urðun.
Samanborið við urðun er brennsla úrgangs með fullnægjandi orkuvinnslu
umhverfisvænni kostur. í dag skortir innlenda innviði til brennslu með orkunýtingu
sem telst til endurnýtingar og útflutningur úrgangs til slíkrar brennslu, eins og
hafinn er á Suðurlandi, breytir að líkindum ekki þessari staðreynd. Það er m.a.
vegna þess að orkan sem verður til við brunann getur nýst á svæðum sem til dæmis
nýta jarðefnaeldsneyti til upphitunar. Hinsvegar stríðir útflutningur úrgangsins
þvert gegn þeirri meginreglu umhverfisréttar að leysa skuli mengunarmál eins
nálægt upprunastað og kostur er. Auk þess má benda á að með úrgangi sem
sendur er úr landi fylgja fjármunir, sem ekki nýtast til uppbyggingar í málaflokknum
hér á landi. Útflutningur úrgangs orkar ekki einungis tvímælis út frá umhverfis- og
fjárhagslegumsjónarmiðum heldur einnig almenningsáliti hér á landi og í öðrum
löndum.
2 Verkís. (2019, 30. apríl). Málþing um úrgangstjórnun, Meðhöndlun úrgangs og
regluverk í Evrópu. Sótt af
https://www.verkis.is/vidburdir/urgangsstjornun/upptokur
3 Deloitte Sustainability. (2017). Blueprint for plastics packaging waste: Quality
sorting& recycling. Sótt af https://www.plasticsrecyclers.eu/sites/default/files/2018-
05/PRE_blueprint%20packaging%20waste_Final%2oreport%2020i7.pdf
2
https://www.verkis.is/vidburdir/urgangsstjornun/upptokur
https://www.plasticsrecyclers.eu/sites/default/files/2018-
Sambandinu var gefinn kostur á að koma að ábendingum um lokadrög að stefnu
umhverfis- og auðlindaráðherra í úrgangsmálum og lagði þar áherslu á að í
stefnunni yrði fjallað um mikilvægi öruggrar og lögmætrar förgunar úrgangs, eins
og segir í umsögn Sambandsins dags. 23. ágúst sl. á bls. 6-7:
íljósi þess að um mikilvcegt umhverfis- og heilbrigðismál er að ræða er varðar
almannaheill þá kemur á óvart að öruggri förgun úrgangs á landinu öllu sé
ekki gefinn meiri gaumur í stefnu ráðherra. Sambandið vill undirstrika
mikilvægi þess í frekari mótun stefnu ráðherra. Förgun úrgangs frá bæði
heimilum og rekstraraðilum þarf að fara fram á sem hagkvæmastan hátt út
frá tæknilegu, umhverfislegu og ekki síst fjárhagslegu sjónarmiði. í
stöðugreíningunni segir að tryggja þurfi örugga og lögmæta förgun úrgangs
sem ekki hentar til endurnýtingar og er það hverju orði sannara.
Förgunarleiðir fyrir úrgang frá Suðurlandi hafa t.a.m. verið í uppnámi í
talsverðan tíma og fyrirséð að sú staða verði leyst, a.mk. fyrst um sinn, með
útflutningi úrgangs til brennslu. Óvíst er með förgun úrgangs af
höfuðborgarsvæðinu í árslok 2020 þegar fyrirséð er að urðun í Álfsnesi verði
hætt. Fjalla ætti um þessa stöðu sem upp er komin í förgunarmálum í
stöðugreiningunni, með hliðsjón af fyrirliggjandi tillögum tveggja starfshópa
sem fjallað hafa um brennslu.
Útflutningur úrgangs til orkuendurnýtingar getur reynst ásættanleg lausn til
skamms tíma, en þeirri leið fylgir áhætta. Fordæmi eru komin fyrir útflutningi
blandaðs úrgangs til orkuendurnýtingu enda lagalegar fyrirstöður ekki fyrir
hendi svo lengi sem úrganginum er skilað í brennslustöð sem uppfyllir kröfur
Evrópusambandsins um orkunýtingu. Brennslan telst þá vera endurnýting,
ekki förgun. Að mati sambandsins er a.m.k. umdeílaníegt og líklega óvarlegt,
ef stefna ráðherra, regluverk úrgangsmála og aðrar ákvarðanir ríkisins styðja
við eða jafnvel hvetja til útflutnings úrgangs til brennslu sem framtíðarlausn í
förgunarmálum í stað innlendra lausna. Slíkir farvegir geta lokast með
skömmum fyrirvara og séu ekki aðrir möguleikar fyrir hendi innanlands gæti
skapast aímannahcetta. Sambandið leggur til að stefna ráðherra leggi
sérstaka áherslu á að fundin verði framtíðarlausn í förgunarmálum innanlands
sem jafnframt styður við aukna endurnýtingu úrgangs og lágmörkun
förgunar.
Þingsályktunartillagan gerir ráð að gerð verði heildstæð greining á forsendum fyrir
svonefndri hátæknibrennslustöð á íslandi, hvað varðar t.d. magn, staðsetningu og
„með tilliti til förgunarkosta sem nú eru nýttir og ráðgert er að nýta“ eins og segir í
tillögunni og er það vel. í fyrrnefndri stefnu ráðherra er gert ráð fyrir aðgerðinni
„10. Greining á þörf fyrir rekstur sorpbrennslustöðva á íslandi". Greina má nokkurn
samhljóm með þeirri tillögu og þingsályktunartillögunni sem hér er fjaliað um. Það
vakti athygli sambandsins að rekstrarúrgangur er undanskilinn í þessari aðgerð í
drögum að stefnunni en það er mat sambandsins að teikna þurfi upp heildarmynd
alls úrgangs sem til fellur á landinu í greiningunni.
3
Lokaorð
Nánara samstarf ríkis og sveitarfélaga er ein forsenda bættrar úrgangsstjórnunar á
Iandinu öllu. Samband íslenskra sveitarfélaga lýsir sig tilbúið til frekari aðkomu að
málinu bæði hvað varðar frekari greiningu og mótun tillagna um örugga og
lögmæta förgun úrgangs með innlendri brennslu með orkunýtingu.
Virðingarfyllst
SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
4