4
VIÐSKIPTARÁÐ ÍSLANDS
Nefndasvið Alþingis
Efnahags- og viðskiptanefnd
b/t. Nefndarritara
Austurstræti 8-10
101 Reykjavík
Reykjavík, 20. maí 2020
Efni: Frumvarp um opinberan stuðning til fjárfestinga í sprota- og nýsköpunarfyrirtækjum (711.
Mál)
Viðskiptaráð hefur tekið til umsagnar frumvarp um opinberan stuðning til fjárfestinga í sprota- og
nýsköpunarfyrirtækjum. Frumvarpið felur í sér að stofnaður verður sérstakur sjóður (Kría) sem hefur það
hlutverk að gerast minnihluta hluthafi í vísissjóðum sem fjárfesta í sprotafyrirtækjum. Viðskiptaráð
hefur á undanförnum árum látið sig nýsköpun sérstaklega varða og fjallað ítarlega um nýsköpunarmál
m.a. í skýrslu ráðsins Nýsköpunarheit: 10 aðgerðartillögur til að efla nýsköpun.1 Með hliðsjón af því
fagnar ráðið frumvarpinu.
Viðskiptaráð telur að þegar kemur að nýsköpun sé til staðar markaðsbrestur, af svipuðu tagi og í
menntamálum. Því sé tilefni fyrir stjórnvöld til þess að stíga fram og taka þátt í að tryggja að nægilega
mikið af nýsköpun fari fram. Þá hefur ráðið talið sérstaka þörf á úrræði á borð við Kríu sem tryggir
áframhaldandi uppbyggingu nýsköpunarumhverfisins og einkum og sér í lagi vísisfjárfestinga hér á
landi.
Þá ber einnig að nefna hina svokölluðu 1.000 milljarða áskorun McKinsey sem sett var fram í skýrslunni
Charting a Growth Path for lceland og lýsir nauðsynlegum útflutningsvexti íslenska hagkerfisins til
ársins 2035 til þess að viðhalda ytra jafnvægi á hagkerfinu samhliða hagvexti. Þar var talið Ijóst að
auðlindir íslands sem væru í eðli sínu takmarkaðar gætu ekki einar og sér staðið undir slíkum vexti og
því þyrfti að horfa til alþjóðageirans sem byggir á hugviti og nýsköpun til þess að renna fleiri stoðum
undir útflutnings landsins.
Mikil framþróun í umhverfi nýsköpunar
Mikil framþróun hefur átt sér stað í umhverfi nýsköpunar á undanförnum áratugum og segja má að
umhverfið hafi tekið stakkaskiptum. Má þar nefna; stofnun Nýsköpunarmiðstöðvar íslands sem nú
stendur til að leggja niður vegna þess hve breytt umhverfið er orðið, tilkomu lcelandic Startups og
fyrirrennara þeirrar miðstöðvar, auk mikillar hækkunar á framlögum úr tækniþróunarsjóði. Auk þess var
nýtt úrræði um endurgreiðslur vegna rannsókna- og þróunarkostnaðar fyrirtækja kynnt til sögunnar
árið 2010 sem hefur verið eflt nokkrum sinnum, nú síðast árið 2019.
Lengi vel var aðeins einn starfandi vísissjóður á íslandi, Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins, sem var
stofnaður árið 1997 með lögum á Alþingi. Árið 2008 tók Frumtak svo til starfa og þar með voru tveir
starfandi vísissjóðir á íslandi. Árið 2015 voru þrír nýir vísissjóðir stofnaðir, sem markaði nokkur vatnaskil
í fjármögnunarumhverfinu og loks var enn annar stofnaður árið 2017 líkt og sjá má á Mynd 1
1 https://www.vi.is/files/%C3%BAtg%C3%A1fa/sk%C3%BDrslur/2019_01_23_nyskopunarheit.pdf
https://www.vi.is/files/%C3%BAtg%C3%A1fa/sk%C3%BDrslur/2019_01_23_nyskopunarheit.pdf
Mynd 1
Fjármögnunarumhverfi nýsköpunar hefur breyst mikið á síðustu árum
Milljónir dala1
1 F R U M T A K [ F R U M T A K i C ro w b e rry
' V E N T U R E S V E N T U R E S| C A P 1 T A L
i Frumtak 1 i Frumtakll i Crowberry Capital
i Einkasjóður 1 Einkasjóður | Einkasjóður
| 52m USD | 38m USD i 37m USD
NÝS KOPUNARS JÓÐUR
i Nýsköpunarsjóður atvinnulífsins
1 Opinber sjóður
56m USD
2015 2017
□nuNNun®
Brunnur
Einkasjóður
30m USD
EYRIR
SPROTAR
Eyrir Sprotar
Einkasjóður
34m USD
1 Nýlegar gengisbreytingar geta skekkt stærðartölur sjóðanna
Heimildir: Northstack, Seðlabankinn, Viðskiptaráð íslands
Að mati Viðskiptaráðs hefur sú þróun sem átt hefur sér stað undanfarna tvo áratugi meira og minna
verið jákvæð og þau skref sem hafa verið tekin bætt umhverfið til muna. Að því sögðu eru þó enn
töluverð sóknarfæri til staðar í nýsköpun á íslandi.
Kría eykur fjármagn í nýsköpunarumhverfinu og tryggir samfellu í framboði þess
Þrátt fyrir að aðgengi að fjármagni hafi verið með nokkuð góðu móti undanfarin ár með tilkomu
fjögurra nýrra vísissjóða á stuttu tímabili er þó ekki Ijóst að svo verði áfram. Mikilsverðir hagsmunir liggja
í því að samfella verði áfram tryggð í aðgengi frumkvöðla að fjármagni enda yrði þjóðhagsleg sóun af
því ef arðbær verkefni næðu ekki fram að ganga eingöngu vegna þess að ekki er til staðar fjármagn á
viðkvæmum stigum í uppbyggingu fyrirtækja.
Líftími vísissjóða er yfirleitt um 10 ár en af þeim fjárfestir hver sjóður yfirleitt ekki lengur en í 2-3 ár af
líftíma sínum. Því er afar æskilegt að á íslandi sé stofnaður nýr vísissjóður á um þriggja ára fresti. Það
úrræði sem lagt er til með þessu frumvarpi myndi auðvelda stofnun vísissjóða og stuðla að samfellu í
framboði fjármagns hér á landi.
Þá er einnig Ijóst að með tilkomu Kríu mun framboð fjármagns til sprotafyrirtækja aukast að nokkru
marki, einkum til fyrirtækja á fyrstu stigum. Árið 2019 nam vísisfjárfesting í heildina ríflega 81 milljón
dala samkvæmtsamantektNorthstack. Nýsköpunarráðherra hefur gefið til kynna aðfjárveitingartil Kríu
geti numið 2,5 milljörðum króna á næstu þremur árum sem nemur rúmlega 6,8 milljónum dala á ári
miðað við gengi ársins 2019.
Ef væntanlegt ríkisframlag er borið saman við þau Norðurlönd sem almennt eru talin best standa í
vísisfjárfestingum, þ.e. Danmörku og Finnland má sjá að á árunum 2014-2018 fjárfesti danski
Vækstfonden að meðaltali um 2.177 milljónum DKK í framtakssjóðum og hinn finnski Tesi fjárfesti að
meðaltali um 87,6 milljónum EUR íframtakssjóðum árunum 2015-2019. Sem hlutfall af landsframleiðslu
er það um 40% meira en til stendur að fjárfesta í gegnum Kríu. Ef íslendingar vilja standa fremst meðal
jafningja kann því að vera tilefni til þess að hækka væntanlegar fjárveitingar nokkuð. Aftur á móti má
þó segja að sjóðirnir á Norðurlöndum hafi víðara hlutverk en Kríu en þeir fjárfesta hvort tveggja í
framtakssjóðum og vísissjóðum.
Skynsamlegt að ríkið sé minnihlutaeigandi
Viðskiptaráð telur þá fyrirætlan stjórnvalda að ríkið muni vera minnihlutaeigandi í vísissjóðum
skynsamlega ráðstöfun. Með því er tryggt að markaðurinn ráði för þegar kemur að mati á því hvaða
verkefni sé líklegust til þess að ná árangri og þar með hagkvæmari nýtingu fjármagns en á sama tíma
telur ráðið betra aðhald fólgið í ráðandi aðkomu einkafjárfesta að vísissjóðum.
Góðir hvatar fyrir einkafjárfesta
Vísisfjárfestingar eru í eðli sínu áhættufjárfestingar og engin vissa til staðar um að þær skili ávöxtun
þrátt fyrir að staðið sé rétt að þeim í einu og öllu. Markaðsbresturinn sem háir nýsköpun lýsir sér í
grófum dráttum því að samfélagið allt hefur ágóða af því að nýsköpun sé stunduð en áhættan leggst
alfarið á þá sem hana fjármagna. í greinargerð frumvarpsins er gert ráð fyrir að fjárfestar geti keypt upp
fjárfestingar ríkisins í sjóðum á hagstæðum kjörum en Viðskiptaráð telur það skynsamlegt úrræði sem
dregur úr áhættu vísisfjárfesta. Þannig standa vonir til þess að Kría auki ekki aðeins með beinum
fjárframlögum það fjármagn sem stendur frumkvöðlum til boða heldur skapi um leið hvata fyrir
einkafjárfesta til að veita auknu fjármagni í nýsköpun.
Kría tryggir meira en bara fjármagn
Mikilvægt er að taka fram að vísissjóðir gegna ekki aðeins fjármögnunarhlutverki í stuðningsneti
nýsköpunar heldur gegna þeir einnig mikilvægu stuðningshlutverki m.a. þegar kemur að sókn á
erlenda markaði auk tengslamyndunar við alþjóðlega fjárfesta og þar með möguleika á frekari
fjármögnun. Því ber ekki aðeins að líta á Kríu sem úrræði til að auka vísisfjárfestingar heldur einnig
úrræði til þess að efla stuðningsumhverfi nýsköpunar í víðara samhengi.
Þess vegna telur ráðið skynsamlega ráðstöfun að krefjast aðkomu erlendra aðila að þeim vísissjóðum
sem njóta stuðnings Kríu enda mun það efla getu vísissjóða til tengslamyndunar í alþjóðlegu samhengi
og þekkingu á erlendum mörkuðum.
Tímanleiki skiptir máli
Viðskiptaráð vill að lokum árétta að miklir hagsmunir eru undir því að Kría fái skjóta afgreiðslu og
tímalína málsins sé skýr. Óháð því hvort úrræðið hlýtur að endingu brautargengi mun framlagning
málsins að líkindum valda því að fjárfestar halda að sér höndum við stofnun nýrra vísissjóða þar til Ijóst
er um afdrif málsins. Til þess að valda ekki röskunum í framboði fjármagns til sprotafyrirtækja er því
mikilvægt að stjórnvöld tali skýrt í málinu og gangi rösklega til verks.
Viðskiptaráð hvetur eindregið til þess að frumvarpið verði lagt fyrir Alþingi og nái fram að ganga.
Virðingarfyllst,
ísak Einar Rúnarsson
Sérfræðingur á hagfræðisviði Viðskiptaráðs íslands