A lþ ing i
Nefndasvið
Austu rs træ ti 8-10
150 Reykjavík Siðmennt
Reykjavík, 22. maí 2020.
150. löggjafarþing 2019-2020.
Þingskjal 1216 — 708. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Efni: Umsögn S iðmenntar um þreytingu á lögum um stöðu, stjórn og sta rfshæ tti
Þjóðkirkjunnar, þingskjal 1216, 708. mál.
Dómsmálaráðherra hefur nú lagt fram frumvarp sem ætlað er til frágangs á málum er
varða viðbótarsamning þann sem gerður var við þjóðkirkjuna 6. september 2019, án
umfjöllunar á Alþingi eða í samfélagi íslendinga. Frumvarp þetta festir þann samning
enn í sessi og er forsenda þess að íslenska ríkið geti staðið við ákvæði hans.
Siðmennt gerir athugasemdir við viðaukasamninginn, ferli málsins í heild og það
frumvarp sem nú hefur verið sent til umsagna. Þar sem ekkert samráð var haft við
almenning né hagsmunaaðila við gerð viðbótarsamningsins er hér einnig fjallað um
hann og aðdraganda gerðar hans.
Viðbótarsamningur við Þjóðkirkjuna
Ferli án samráðs
Viðbótasamningur íslenska ríkisins við þjóðkirkjuna felur í sér grundvallarbreytingar á
starfsháttum Þjóðkirkjunnar, en hlaut enga þinglega meðferð eða opinbera umræðu
fyrir undirritun. Það verður að teljast undarlegt, í Ijósi þess að reglulega eru gerðar
skoðanakannanir þar sem meirihluti þjóðarinnar lýsir sig fylgjandi aðskilnaði ríkis og
kirkju. Svo umdeilt mál æ tti því a lltaf að fá meðferð þar sem kallað er e ftir áliti
almennings og hagsmunaaðila. Samningurinn var svo festur enn betur í sessi með
lagasetningu rétt fyrir jól, en þar var ekkert mark tekið á beiðnum einstakra
þingmanna um að staldrað yrði við og málin skoðuð frá öllum sjónarhornum. Málið var
rekið í gegn án umsagnarferlis, sem er varla til m ikillar prýði fyrir samfélag sem stærir
sig af lýðræði, gagnsæi og jafnræði fyrir lögum.
Efni viðbótarsamningsins
Tilgangur viðbótarsamningsins var að koma í stað annars samnings frá árinu 1998, þar
sem kveðið var á um nánari útfærslu á stuðningi ríkisins við Þjóðkirkjuna,
1
grundvölluðum á svokölluðu kirkjujarðasamkomulagi. Sá samningur varðaði m.a. fjölda
stað stuðnings á þessum forsendum, skal ríkið samkvæmt vióbótarsamningnum greiða
viðbótarsamningsins:
• R íkisstyrkur Þ jóðkirkjunnar er tekinn alg jörlega úr sambandi við fjö lda
meðlima. ........................
undir launagreiðslum 138 presta, en þeim fækkaði svo e ftir því sem hlutfallslega
viðbótarsamningurinn var gerður. Þessi samtenging hlýtur að teljast eðlileg, að
þetta sé aftengt, enda mismunun trú- og lífsskoðunarfélaga með því aukin enn
• Samningurinn stenst varla lög um op inber fjármál.
Lög um opinber fjármál heimila ekki að ríkið skuldbindi sig með bessum hætti til
• Samningurin fes tir í sessi fyrirkom u lag sem þjóðin hefur efasemdir um.
Athugasemdir við 708. mál
greftrun og líkbrennslu, nr. 36/1993 ákvæói um þaó að Kirkjugarósstjórn standi straum
Siómennt fagnar nióurfelIingu Kristnisjóós, en hlutverk hans er meðal annars „aó styója
frumvarps felur í sér að viðbótarsamningurinn verði festur enn í sessi, án eðlilegrar
umræðu og sanngjarns ferlis.
Niðurgreiðsla útfara
í frumvarpi dómsmálaráðherra er lagt til að lögum um kirkjugarða, greftrun og
líkbrennslu sé breytt á þann hátt að kirkjugarðsstjórn sé ekki lengur gert að bera
kostnað af prestþjónustu vegna útfara. Ákvæðið hefrur verið túlkað þannig að það eigi
einnig við um athafnarstjóra á vegum annarra trúar- og lífsskoðunarfélaga, í Ijósi
jafnræðis. Siðmennt te lur þetta vera íþyngjandi fyrir önnur trú- og lífsskoðunarfélög en
leiða má líkur að því að lagabreytingin geri út af við niðurgreiðslur útfara fyrir önnur
trúfélög.
Jafnræði ógnað
Aðeins e itt trú - eða lífsskoðunarfélag fær ríkisstyrk til að standa straum af
launagreiðslum til starfsfólks, auk sóknargjalda. Þjóðkirkjan hefur, á grundvelli
svokallaðs kirkjujarðasamkomulags, getað ráðið fjölda starfsfólks til að veita félögum
sínum ákveðna þjónustu. Önnur trú- og lífsskoðunarfélög hafa einungis getað stuðst
við sóknargjöld til að standa straum af kostnaði við rekstur, athafnarþjónustu, sálgæslu
og aðra þjónustu við félaga sína. Það gefur auga leið að með aukastyrkjum ríkisins er
Þjóðkirkjunni gert kleift að bjóða upp á víðtækari og ódýrari þjónustu en önnur
lífsskoðunarfélög, sem eru ekki samkeppnishæf, enda fáir eða engir starfsmenn á
fullum launum hjá slíkum félögum. Fyrir félag eins og S iðmennt hefur þe tta þ ý tt aó
nauðsynlegt hefur verió að innheim ta g jö ld a f þ jónustu við fé lagsfó lk, sem eru
nokkuð hærri en gjaldskrá Þ jóðkirkjunnar. Athafnarstjórar Siðmenntar eru verktakar
og flest í annarri vinnu og geta því miður ekki boðið upp á gæðaþjónustu án þess að
fá g re itt fy rir þaó sanngjörn laun. Útfarir skera sig þá frá öðrum athöfnum að því leyti
að þær fara y fir le itt fram á vinnutíma og þurfa athafnarstjórar þá aó taka sér frí frá
öðrum störfum, ólíkt þjóðkirkjuprestum sem eru þegar á launum sem eiga uppruna
sinn í ríkissjóði.
Ekkert samráð - mikil óvissa
Eins og fram hefur komið harmar Siómennt þaó samráðsleysi sem einkennir feril þessa
máls, enda æ tti að vera Ijóst aó Þjóðkirkjan er langt í frá eini hagsmunaaóilinn. Flingað
til hefur kirkjugarðsstjórn gre itt niður ú tfarir lífsskoóunarfélaga til jafns vió
athafnakostnaó Þjóókirkjupresta. Þannig hefur ú tfö r að verómæ ti 70.000 kr. einungis
kostað 35.000 fyrir aðstandendur hins látna og þannig komið til móts við þann mikla
kostnaó sem hlýst af hinstu kveóju nákomins einstaklings. Höfum við túlkaó þessa
niðurgreiðslu sem framlag ríkisins til að hægt sé að kveðja alla þegna landsins með
reisn.
Vera má að þessu frumvarpi sé alls ekki ætlað að fella út niðurgreiðslur til annarra trú-
og lífsskoðunarfélaga, en það verður þá að teljast mjög óskýrt og jafnvel ó trygg t að
slíkar greiðslur haldi áfram.
3
íþyngjandi fyrir félagið
Siðmennt hefur síðustu árin ákveðið að standa algjörlega straum af kostnaði við
athafnarþjónustu í útförum félagsfólks síns, ásamt útförum maka og barna undir 18 ára
aldri. Þessi breyting hefur því í för með sér að Siðmennt verður af talsverðum
fjárhæðum, njóti niðurgreiðslna ríkisins ekki við, ellegar þurfi félagið að endurskoða
þetta fyrirkomulag.
Siðmennt hvetur Alþingi til að hafna þessu frumvarpi og fela ríkisstjórninni að ganga á
ný til samninga sem leyst geti af hólmi samningana frá 1907 og 1998 á grundvelli
jafnræðisreglu og með hagsmuni allra landsmanna fyrir augum.
Siðmennt gerir sérstakar athugasemdir við 6. grein frumvarpsins, og leggur til - ef ekki
verður samstaða um ofangreinda málsmeðferð - að Alþingi samþykki ekki greinina
heldur feli ráðherra að íhuga málið betur í samráði við almenning og alla helstu
haghafa, þar á meðal öll viðurkennd trú- og lífsskoðunarfélög. Siðmennt er reiðubúin
að leggja sitt af mörkum í þeim efnum.
F.h. Siðmenntar,
Tillögur Siðmenntar
Formaður Siðmenntar - félags siðrænna húmanista á íslandi
4