Minnisblað
Móttakandi: Fjárlaganefnd og Efnahags- og
viðskiptanefnd Alþingis
Dags.: 23. mars 2020
Sendandi: Samband íslenskra sveitarfélaga Málsnr.: 2003041SA
Málalykill: 01.20
Efni: Ábendingar við frumvarp til fjáraukalaga 2020 og aðgerðir til að mæta
efnahagslegum áhrifum vegna COVID-19, mál nr. 683 og 695
Samband íslenskra sveitarfélaga hefur kynnt sér ofangreind frumvörp sem lögð voru
fram á Alþingi 21. mars sl. Í ljósi þess að mjög skammur frestur er veittur til umsagna er
umsögn um málin í knappara formi en venjan er.
Að áliti sambandsins eru þær tillögur sem fram koma í frumvörpunum góð fyrstu skref til
að bregðast við þeim krefjandi aðstæðum sem samfélagið glímir nú við. Jafnframt er
vakin athygli á því að stjórn sambandsins hefur samþykkt aðgerðaáætlun sem þjónar
sama markmiði en þar er sömuleiðis aðeins um að ræða fyrstu skref.
Ljóst er að ráðast þarf í frekari aðgerðir á næstu vikum og mánuðum og er mikilvægt að
gott samráð verði milli ríkis og sveitarfélaga um umfang og framkvæmd þeirra. Í þeim
efnum verði einnig horft til árangursríkra aðgerða sem aðrar þjóðir grípa til og þykja
henta hér á landi.
Augljóst er að ekki er annað í boði við núverandi aðstæður en að allt samfélagið taki
höndum saman og vinni sem einn maður að því að komast í gegnum þá erfiðu tíma sem
framundan eru. Sama máli gegnir um nauðsynlegar aðgerðir til að byggja atvinnulífið upp
að nýju þegar hætta er liðin hjá og koma þannig í veg fyrir langtíma atvinnuleysi.
Áhersla á opinberar framkvæmdir
Í frumvarpi til fjáraukalaga 2020 er fjallað um margar nauðsynlegar aðgerðir og tekur
sambandið undir flestar þeirra.
Fyrst má nefna samgönguframkvæmdir. Samgönguáætlanir til fimm og fimmtán ára eru
nú til umfjöllunar í þinginu og verður frekari forgangsröð væntanlega ákveðin við
afgreiðslu hennar. Í því samhengi tekur sambandið m.a. undir að mikið verk er óunnið
varðandi það að setja bundið slitlag á tengivegi og fækka einbreiðum brúm en slíkar
aðgerðir stuðla mjög að bættu umferðaröryggi. Einnig er vel þekkt, og kemur fram í
greinargerð með samgönguáætlun, að uppsöfnuð viðhaldsþörf er mjög víða í
samgöngukerfinu, svo sem í höfnum og á innanlandsflugvöllum. Það væri því mjög
jákvætt ef hægt væri að bæta í fjármagn til viðhalds slíkra mannvirkja og ætti ekki að
horfa eingöngu til vegaframkvæmda.
Almennt
Sambandið saknar þess hins vegar að ekki sé minnst á fráveituframkvæmdir í frumvarpi
til fjáraukalaga. Starfshópur sem umhverfis- og auðlindaráðherra skipaði sl. haust hefur
lokið störfum. Sveitarfélögin hafa miklar væntingar um að nú verði tekið af skarið og sett
lagaákvæði um endurgreiðslukerfi til sveitarfélaga á grundvelli þeirrar greiningar sem
fram fór á vettvangi starfshópsins. Umfang fyrirhugaðra framkvæmda gæti numið allt að
20 milljörðum króna á tíu ára tímabili og er mikilvægt að þessum verkefnum verði ekki
lengur slegið á frest.
Einnig saknar sambandið þess að sjá ekki minnst á framkvæmdir við ofanflóðavarnir, en
einnig liggja fyrir nákvæmar upplýsingar um umfang aðgerða sem nauðsynlegar eru til að
verja byggðir á hættusvæðum í C-flokki.
Sambandið er meðvitað um að í undirbúningi er stærra fjárfestingarátak sem lagt verður
fram síðar og mun taka til áranna 2021-2023. Eðlilegt er að ýmis brýn verkefni bíði þess
átaks þar sem ljóst er að þau þarfnast meiri undirbúnings til að hægt sé að hrinda þeim af
stað með raunhæfum hætti. Sambandið og landshlutasamtök sveitarfélaga lýsa sig
reiðubúin til að leggja fram hugmyndir inn í þá vinnu sem framundan er. Æskilegt er að á
þessu ári verði til reiðu fjárheimild til undirbúnings og hönnunar verkefna sem brýnt þykir
að verði hluti þess átaks. Þar undir geti fallið innviðaverkefni á vegum sveitarfélaga.
Loks telur sambandið þörf á að ræða nánar umfang og afmörkun VSK-endurgreiðslna
vegna framkvæmda við nýbyggingu og viðhald fasteigna, eins og vikið er að síðar.
Sveitarfélög og fyrirtæki þeirra geta bætt í fyrirhugaðar framkvæmdir þeirra vegum ef
slík endurgreiðsla verður í boðira. Sú afmörkun sem fram kemur í ákvæði um breytingar á
lögum um virðisaukaskatt vekja einnig spurningar um jafnræði, þ.e. hvort æskilegt sé að
framkvæmdir t.d. við íþróttamannvirki séu eingöngu styrkhæfar ef íþróttafélag á sjálft
húsnæðið.
Tímabundnar breytingar á VSK-löggjöf
Tilefni er til að setja fram ábendingar við b. lið 5. gr. frv. um boðaða endurgreiðslu á vsk
til félagasamtaka vegna nýbygginga og viðhalds, sem m.a. er ætlað að taka til
framkvæmda við íþróttamannvirki.
Í fyrsta lagi bendir sambandið á að í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 var gripið til mjög
svipaðra aðgerða, sbr. lög nr. 10/2011. en gildissvið þeirra var þó víðara þar sem
endurgreiðsluréttur náði einnig til framkvæmda á vegum sveitarfélaga. Telur sambandið
skorta á allan rökstuðning fyrir því að gildissvið ákvæðis 5. gr. b. er þrengra nú.
Í öðru lagi vísar sambandið til umsagnar sinnar frá 149. löggjafarþingi um frumvarp um
endurgreiðslur til almannaheillasamtaka vegna mannvirkjagerðar og annarra
framkvæmda, 136. mál. Í þeirri umsögn segir m.a.:
Undanþegin gildissviði laganna er mannvirkjagerð eða aðrar framkvæmdir þar
sem lögbundin starfsemi hins opinbera mun fara fram. Það þýðir að t.d.
sveitarfélög geta ekki samnýtt húsnæði með félagasamtökum ef stefnt er að
endurgreiðslu virðisaukaskatts en undir lögbundið hlutverk sveitarfélaga fellur
meðal annars íþróttakennsla og margs konar félagsstarf barna, eldri borgara og
fatlaðra svo dæmi séu nefnd.
Að áliti Sambands íslenskra sveitarfélaga er hætta á að lögfesting frumvarpsins
geti haft ýmsar óheppilegar og ófyrirséðar afleiðingar, aukið flækjustig og leitt til
óskilvirkni við mannvirkjagerð. Telur sambandið því ákjósanlegra, ef stuðningur
er við frumvarpið á Alþingi, að sömu reglur verði látnar gilda um mannvirkjagerð
2
https://www.althingi.is/altext/stjt/2009.010.html
https://www.samband.is/media/umsagnir-149/Umsogn_frvVSKfelagasamtok.pdf
sveitarfélaga og félagasamtaka. Einnig veltir sambandið því upp hvort skilyrði
fyrir endurgreiðslu ætti ávallt að vera að mannvirkjagerð sæti útboðsferli, til að
tryggja skilvirka meðferð opinberra fjármuna.
Loks skal bent á að sömu sjónarmið geta eftir atvikum átt við um annað húsnæði sem
tengist starfsemi félagasamtaka, s.s. menningar- og góðgerðarstarfsemi, en í umræddri
umsögn er ágætlega rakið hvernig samnýtingu slíks húsnæðis getur verið háttað víða um
land. Af þeirri ástæðu telur sambandið einkar óheppilegt hve mikil áhersla er lögð á
eignarhald húsnæðis í frumvarpsgreininni.
Ef raunverulegur vilji Alþingis er sá að styðja við frekari uppbyggingu mannvirkja og
annarra framkvæmda í þágu félagasamtaka ætti ekki að skipta máli hver leggur til
fjármagnið, hver sér um uppbygginguna né hver er skráður fyrir fasteigninni. Það eina
sem skiptir í raun og veru máli er hver nýtir mannvirkin þegar þau eru komin í notkun.
Tímabundin breyting á sveitarstjórnarlögum
Sambandið tekur eindregið undir ákvæði 10. gr. frv., þar sem lagt er til að sveitarstjórnum
verði heimilað að víkja frá jafnvægis- og skuldareglu 64. gr. sveitarstjórnarlaga á árunum
2020-2022.
Rétt þykir að slá á þessu stigi þann varnagla að of snemmt er að spá fyrir um hvaða áhrif
heimsfaraldurinn mun hafa, annars vegar til skemmri tíma og hins vegar til næstu ára, á
fjárhag og rekstur sveitarfélaga. Ekki er því útilokað að á síðari stigum geti þurft að
endurmeta þörf fyrir þetta frávik frá lögunum.
Tímabundin breyting á lögum um tekjustofna sveitarfélaga
Í 11. gr. er lagt til að þrátt fyrir 4. mgr. 4. gr. tekjustofnalaga verði gjaldendum
fasteignaskatta af atvinnuhúsnæði skv. c-lið 3. mgr. 3. gr, sem eiga við
tímabundna rekstrarörðugleika að stríða vegna tekjufalls, heimilt að óska eftir
frestun á allt að þremur greiðslum fasteignaskatts sem eru á gjalddaga 1. apríl
2020 til og með 1. desem ber 2020, með sömu skilyrðum og málsmeðferðarreglum
og kveðið er á um í 2 .-4 . mgr. 1. gr. ákvæðis til bráðabirgða VI í lögum um
staðgreiðslu opinberra gjalda, nr. 45/1987.
Verði gjaldandi sem frestað hefur greiðslum skv. 1. mgr. að uppfylltum skilyrðum
fyrir miklu tekjufalli á rekstrarárinu 2020 samanborið við fyrra rekstrarár getur
hann einnig óskað eftir auknum fresti og dreifingu greiðslna sem hefur verið
frestað fram til 15. dags m ánaðanna júní, jú lí og ágúst 2021. Ósk um aukinn frest
og greiðsludreifingu skal launagreiðandinn beina til sveitarfélags fyrir 15. janúar
2021.
Sambandið telur það vera algera forsendu fyrir því að þessar ívilnanir gangi upp
að ríki og sveitarfélög hafi beina samvinnu um útfærslu og framkvæmd. Það þarf
þannig að vera alveg skýrt að sveitarfélög muni hafa greiðan aðgang að úrvinnslu
Ríkisskattstjóra á því hvaða hópur fyrirtækja í hverju sveitarfélagi uppfylli skilyrði
fyrrgreinds ákvæðis, sem er að finna í 1. gr. þess frumvarps sem hér er til
umsagnar. Vert er að undirstrika að ekki er hægt að vænta þess að sveitarfélögin
3
geti sjálf framkvæmd mat á því hvort einstakir rekstraraðilar eða eigendur
atvinnuhúsnæðis uppfylli fyrrgreind skilyrði.
Lokaorð
Á þeim afar stutta tíma sem veittur er til að veita umsögn um þau tvö frumvörp
sem hér eru til umsagnar er ekki mögulegt að taka öll álitaefni til skoðunar.
Almenn afstaða Sambands íslenskra sveitarfélaga er sú að umrædd frumvörp séu
ágæt fyrstu viðbrögð af hálfu ríkisins við því neyðarástandi sem hér hefur skapast
og mun vara á næstu vikum og líklega mánuðum.
Að teknu tilliti til framangreindra ábendinga m ælir sambandið með því að
frumvörpin verði samþykkt sem lög frá Alþingi.
Fulltrúar sam bandsins vilja jafnfram t nota þetta tækifæri til að senda
þingnefndinni aðgerðalista sem stjórn sambandsins hefur samþykkt, til viðspyru
fyri íslenskt atvinnulíf og heimili. Frekari aðgerðir kunna að bætast á þennan lista
síðar. Sérstök athygli er vakin á kafla III. í skjalinu, þar sem fjallað er um
vinnum arkaðsaðgerðir. Er Alþingi hvatt til þess að leggja sitt lóð á vogarskálarnar
svo þessar aðgerðir geti orðið að veruleika, í góðri samvinnu ríkis og
sveitarfélaga.
GB
4