1+1
SLYSflVflRNflFÉLflGID
LANDSBJÖRG
Nefndasvið Alþingis
B.t. Efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis,
Austurstræti 8-10,
150 Reykjavík.
Sent með tölvupósti á netfangið
nefndasvid@althingi.is
Reykjavík 25. mars 2020
Efni: Umsögn Slysavarnafélagsins Landsbjargar um frumvarp til laga um aðgerðir til að
mæta efnahagslegum áhrifum í kjölfar heimsfaraldurs kórónuveiru, 150.
löggjafarþing, þskj. 1157 - 683. mál.
1. Vísað er til tölvupósts frá efnahags- og viðskiptanefnd, dags. 24. mars 2020, þar sem
Slysavarnafélaginu Landsbjörg var gefinn kostur á að veita umsögn um framangreint
þingmál.
I. In n g a n g u r
2. Slysavarnarfélagið Landsbjörg eru landssamtök björgunarsveita og slysavarnadeilda á
Íslandi. Undir merkjum samtakanna starfa rúmlega 10 þúsund félagsmenn í mismunandi
einingum, þ.e. 94 björgunarsveitum, 36 slysavarnadeildum og 48 unglingadeildum (sem
vísað er til sem „eininga félagsins").
3. Starfsemi Slysavarnafélagsins Landsbjargar og eininga félagsins miðar að því að koma
í veg fyrir slys og bjarga mannslífum og verðmætum. Í þeim tilgangi er öflugur hópur
sjálfboðaliða til taks ef út af bregður, á nóttu sem degi, allt árið um kring og hafa mörg
hundruð sjálfboðaliðar margoft komið samborgurum sínum til hjálpar, oft við erfiðar og
hættulegar aðstæður. Fram kemur í frumvarpi því sem varð að lögum nr. 43/2003, um
björgunarsveitir og björgunarsveitarmenn að „enginn efast um mikilvægi þessa
óeigingjarna og mikla starfs íþágu almannaheilla". Þrátt fyrir að meðlimir eininga félags-
ins séu allir sem einn sjálfboðaliðar er rekstur öflugra björgunarsveita og slysavarna-
deilda afar kostnaðarsamur. Þjálfa þarf björgunarsveitafólk, tæki og tól verða að vera
tiltæk og í góðu lagi, húsnæði þarf undir búnað og olíu á tækin. Starfsemi félagsins og
einstakra eininga þess er fjármögnuð með sjálfsaflafé, styrkjum og frjálsum framlögum.
1/5
mailto:nefndasvid@althingi.is
4. Ljóst er að heimsfaraldur kórónuveiru mun ekki aðeins hafa áhrif á fjárhags- og
rekstrarstöðu einstaklinga og fyrirtækja heldur mun óbeinna áhrifa jafnframt gæta hjá
aðilum í þriðja geiranum í þeim tilvikum þar sem rekstur félagasamtaka sem starfa í þágu
almannaheilla er að stórum hluta til byggður á styrkjum og frjálsum framlögum frá
fyrirtækjum og einstaklingum. Þegar þessir aðilar, sem hafa staðið undir verulegum hluta
tekna Slysavarnafélagsins Landsbjargar og eininga félagsins, eru ekki aflögufærir vegna
þeirra efnahagslegu hamfara sem nú geisa er ljóst að þeirra áhrifa mun gæta í rekstri
Slysavarnafélagsins Landsbjargar og í rekstri eininga félagsins. Það þýðir þó ekki að
minni þörf sé á starfi björgunarsveita og slysavarnadeilda heldur má þvert á móti leiða
að því líkum að hlutverk þeirra hafi sjaldan eða aldrei verið eins mikilvægt og nú. Af þeim
sökum telur Slysavarnafélagið Landsbjörg að mikilvægt sé að þær mótvægisaðgerðir
stjórnvalda sem snúa að því að veita greiðslufrest á ýmsum sköttum og gjöldum verði
jafnframt látnar ná til Slysavarnafélagsins Landsbjargar og annarra sambærilegra félaga-
samtaka sem starfa í þágu almannaheilla. Þannig er mikilvægt að mótvægisaðgerðir
stjórnvalda verði jafnframt látnar ná til Slysavarnafélagsins Landsbjargar og eininga þess
til þess að létta undir með þessum aðilum svo hægt sé að viðhalda starfseminni og efla
hana í takti við þarfir samfélagsins hverju sinni.
II. A t h u g a s e m d ir Sl y s a v a r n a f é l a g s in s La n d s b j a r g a r v ið e in s t ö k á k v æ ð i
5. Verður nú vikið að athugsemdum Slysavarnafélagsins Landsbjargar við einstakar greinar
frumvarpsins.
Breyting á lögum um staðgreiðslu opinberra gjalda nr. 45/1987 (I. kafli) og lögum um
tryggingagjald nr. 113/1990 (II. kafli)
6. Eins og tillögur stjórnvalda í frumvarpinu um frest skatts í staðgreiðslu og staðgreiðslu
tryggingagjalds eru útfærðar er ljóst að þær eru fyrst og fremst hugsaðar með þarfir
atvinnurekstraraðila sem eiga í tímabundnum rekstrarörðugleikum í huga. Slysavarna-
félagið Landsbjörg stundar hins vegar ekki atvinnustarfsemi í eiginlegum skilningi, þ.e.
starfsemin er ekki hagnaðardrifin og er fyrst og fremst drifin áfram af sjálfboðaliðum.
7. Það hvort samdráttur verði í rekstrartekjum Slysavarnafélagsins Landsbjargar er
vissulega mælanlegt viðmið. Skilgreining frumvarpsins á rekstrarörðugleikum fellur hins
vegar illa að starfsemi Slysavarnafélagsins Landsbjargar. Þannig segir meðal annars í
1. gr. frumvarpsins:
„Ekki er um rekstrarörðugleika að ræða, þótt tekjufall komi til, ef launagreiðandi á
nægt eigið fé til að sækja sér lánafyrirgreiðslu á almennum markaði eða á nægt
handbært fé til að standa straum af útgjöldum til rekstrar þegar þau falla í
gjalddaga. [...]
Greiðslufrestun skv. 1. mgr. Nær ekki til þeirra sem áttu við varanlega
rekstrarörðugleika að stríða fyrir upphaf ársins 2020. Varanlegir rekstrar-
örðugleikar teljast vera til staðar í þessu sambandi ef eigið fé, samkvæmt viður-
kenndum reikningsskilaaðferðum, var í árslok 2019 neikvætt um fjárhæð sem var
hærri en helmingur hlutafjár, stofnfjár eða framlags eiganda."
8. Sú starfsemi sem Slysavarnafélagið Landsbjörg og einingar þess reka er sérstök í þeim
skilningi að ekki er hægt að tala um hlutafé, stofnfé eða framlög eigenda, enda eru engir
2/5
eiginlegir eigendur til staðar. Þá er rekstur Slysavarnafélagsins Landsbjargar og eininga
þess ekki fjármagnaður með lánsfjármögnun með sama hætti og hefðbundin atvinnu-
rekstrarfyrirtæki þannig að skilyrði um hvort hægt sé að sækja lán á almennan markað á
ekki við með sama hætti. Ennfremur er ljóst að Slysavarnafélagið Landsbjörg á umtals-
verðar fjárhæðir sem skilgreindar hafa verið sem bundnir sjóðir í reikningum félagsins
þar sem ráðstöfun þess fjár er eyrnamerkt tilteknum verkefnum, t.a.m. fjárfestingarsjóður
björgunarskipa. Ekki er skýrt hvort litið verði á slíka sjóði sem handbært fé í skilningi
frumvarpsins sem kæmi í veg fyrir að Slysavarnafélagið Landsbjörg ætti rétt á þeim
mótvægisaðgerðum og greiðslufresti á sköttum og gjöldum sem mælt er fyrir um í
frumvarpinu.
9. Slysavarnafélagið Landsbjörg telur óvíst að það muni koma til með að falla undir
mótvægisaðgerðir stjórnvalda þegar kemur að greiðslufresti á staðgreiðslu skatts af
launagreiðslum og tryggingagjaldi. Hins vegar liggur fyrir að efnahagsleg áhrif heims-
faraldurs kórónaveiru mun hafa umtalsverð áhrif á rekstur landssamtakanna og eininga
þess. Líklegt verður að telja að önnur félagasamtök sem starfa í þágu almannaheilla séu
undir sama hatt sett hvað þetta varðar.
10. Með vísan til framangreinds vill Slysavarnafélagið Landsbjörg hvetja Alþingi til þess að
taka til skoðunar að útvíkka gildissvið þessara mótvægisaðgerða þannig að þær nái
jafnframt til Slysavarnafélagsins Landsbjargar og annarra félagasamtaka sem starfa í
þágu almannaheilla. Jafnvel þótt slíkir aðilar stundi ekki hagnaðardrifinn atvinnurekstur
þá hefur starfsemi þeirra sjaldan eða aldrei verið jafn mikilvæg og nú.
* * *
Breyting á lögum um virðisaukaskatt nr. 50/1988
11. Slysavarnafélagið Landsbjörg fagnar þeirri miklu réttarbót sem mælt er fyrir um í frum-
varpinu, þótt aðeins tímabundin sé, sem lýtur að endurgreiðslu virðisaukaskatts vegna
vinnu manna á byggingarstað við byggingu, viðhald eða endurbætur á mannvirkjum í
eigu þeirra aðila sem falla undir ákvæðið. Þó telur Slysavarnafélagið Landsbjörg rétt að
koma á framfæri eftirfarandi athugasemdum sem lúta að því að skýra með hvaða hætti
ákvæðinu verði beitt í framkvæmd.
12. Ljóst er af orðalagi ákvæðisins og ummælum í greinargerð með frumvarpinu að endur-
greiðsluheimildin er bundin við þann vinnuþátt sem unnin er á byggingarstað við
byggingu. Að mati Slysavarnafélagsins Landsbjargar hefði mátt ganga lengra og heimila
jafnframt endurgreiðslu af efni sem nýtt er við byggingu slíkra mannvirkja. Með því móti
hefði verið komið til móts Slysavarnafélagið Landsbjörg, einingar þess og aðra sambæri-
lega aðila sem starfa í þágu almannaheilla, sem eru utan virðisaukaskattkerfisins og
njóta þ.a.l. innskattsréttar í tengslum við byggingu, viðhald og framkvæmdir við fasteignir.
Hafa því slíkir aðilar sem starfa í þágu almannaheilla verið í lakari stöðu heldur en
hagnaðardrifin atvinnurekstrarfyrirtæki sem eiga kost á því að fá fasteignir skráðar
sérstakri og frjálsri skráningu og virkja þannig innskattsrétt vegna framkvæmda við slíkar
fasteignir.
13. Með vísan til þessa hvetur Slysavarnafélagið Landsbjörg Alþingi til þess að ganga
skrefinu lengra og heimila einnig endurgreiðslu virðisaukaskatt af efnisþætti við viðhald,
framkvæmdir og byggingu þeirra mannvirkja sem falla undir ákvæðið.
3/5
14. Þá er endurgreiðsluheimild ákvæðisins bundin við vinnu sem framkvæmd er á byggingar-
stað. Eðli máls samkvæmt er þó þjónusta vegna hönnunar eða eftirlits með byggingu á
mannvirki undanskilin því skilyrði að hún þurfi að vera innt af hendi á byggingarstað. Að
mati Slysavarnafélagsins Landsbjargar er ástæða til þess að útvíkka gildissvið þessa
ákvæðis. Ljóst er að ýmis vinna getur farið fram í tengslum við byggingu, viðhald og
framkvæmdir fasteignar án þess að hún sé framkvæmd á byggingarstaðnum sjálfum. Má
þar t.a.m. nefna vinnu við einingahús en ljóst er að umtalsverð vinna fer fram á öðrum
stað en byggingarstað áður en einingarnar eru ferjaðar á byggingarstað og settar þar
upp. Einnig má í þessu sambandi nefna vinnu við uppsetningu rafmagnstaflna, smíði
glugga og hurða, samsetningu innréttinga o.þ.h., sem getur og er jafnvel æskilegt að fari
fram að einhverju leyti utan byggingarstaðar. Í báðum þeim tilvikum sem hér hafa verið
nefnd er þó ljóst að um er að ræða vinnu sem unnin er og nauðsynleg er í tengslum við
byggingu þess mannvirkis sem um ræðir. Því hvetur Slysavarnafélagið Landsbjörg
Alþingi til að huga að því að gildissvið ákvæðisins verði ekki takmarkað um of þannig að
þættir sem nauðsynlegir eru við byggingu sérhverrar fasteignar verði undanþegnir
gildissviði ákvæðisins.
15. Í ákvæði frumvarpsins segir að til þess að aðilar eigi rétt á endurgreiðslu þurfi að vera
um að ræða framkvæmdir við mannvirki sem er alfarið í eigu þeirra. Að mati Slysavarna-
félagsins Landsbjargar mætti koma fram með skýrari hætti að um geti verið að ræða
fasteign sem er hluti mannvirkis. Er þar átt við að mannvirki getur verið samsett úr
mörgum mismunandi matshlutum sem ýmist eru skráðir sérstöku fasteignanúmeri hver
um sig. Á þetta t.a.m. um iðnaðarhúsnæði sem skipt er í mörg bil. Er ekki óalgengt að
t.a.m. björgunarsveitir eigi hluta af fasteign og eignarhald viðkomandi mannvirkis í heild
sé á hendi margra aðila. Þótt það leiði nánast af eðli máls þá mætti skýra þetta frekar til
þess að ekki komi til ágreinings um endurgreiðsluheimildir undir ákvæðinu. Að mati
Slysavarnafélagsins Landsbjargar ætti orðalag ákvæðis fremur að vera að einstakir
matshlutar eða sérgreind fasteignanúmer séu alfarið í eigu viðkomandi umsækjanda
frekar heldur en að vísað sé til mannvirkis.
16. Þá mætti skýra enn frekar við hvað sé miðað þegar vísað er til þess að viðkomandi
fasteign (mannvirki) sé alfarið í eigu viðkomandi aðila sem nýtur endurgreiðsluréttar
samkvæmt ákvæðinu. Að mati Slysavarnafélagsins Landsbjargar væri það til bóta ef inn
í frumvarpið - eða lögskýringagögn með því - kæmi tilvísun til þess að nægjanlegt væri
að viðkomandi umsækjandi væri kaupsamningshafi sérgreinds matshluta fasteignar.
Verði gert skilyrði um að viðkomandi umsækjandi sé afsalshafi viðkomandi fasteignar
(mannvirkis) er ljóst að það mun í einhverjum tilvikum gera aðilum það erfiðara fyrir að
nýta þær endurgreiðsluheimildir sem mælt er fyrir um í frumvarpinu. Ástæðan er
einfaldlega sú að algengt er að greiðslum sé haldið eftir í tiltekinn tíma og afsal gefið út
þegar lokagreiðsla hefur verið innt af hendi. Þar sem um tímabundið ákvæði er að ræða
er ljóst að það gæti haft mikil áhrif á rétt einstakra aðila ef ákvæðið yrði skýrt með þeim
hætti að umsækjandi þyrfti að vera þinglýstur afsalshafi. Af þeim sökum telur Slysavarna-
félagið Landsbjörg rétt að tilekið verði að við skýringu á skilyrði um eignarhald í skilningi
ákvæðisins sé átt við að viðkomandi umsækjandi sé þinglýstur kaupsamningshafi fast-
eignar (mannvirkis) eða sérgreinds matshluta fasteignar
17. Í ákvæðinu er gert ráð fyrir því að endurgreiðsla virðisaukaskatts myndi leiðréttingarkvöð
innskatts til 10 ára, með öðrum orðum ef viðkomandi mannvirki er selt eða tekið til
annarrar notkunar en varðar meginstarfsemi umsækjanda innan framangreinds tíma skal
4/5
umsækjandi leiðrétta virðisaukaskatt og endurgreiða ríkissjóði þá fjárhæð sem hann
hefur móttekið vegna þess mannvirkis. Í þessu sambandi vill Slysavarnafélagið Lands-
björg koma á framfæri þeirri athugasemd að þetta kann að einhverju leyti að hamla
starfsemi björgunarsveita. Tækjaþörf og húsnæðiskostur björgunarsveita er í stöðugu
endurmati og ræðst af stórum hluta af aðstæðum í samfélaginu hverju sinni m.t.t. þess
hver þörfin er á hverjum tíma. Það er því ekki útilokað að á slíku 10 ára tímabili hafi orðið
verulegar breytingar er lúta að starfseminni og þeim tækjabúnaði sem henni fylgir, t.a.m.
að viðkomandi húsnæði sé orðið of lítið. Slíkt getur haft í för með sér að endurskoða þurfi
húsnæðiskost viðkomandi félagseininga sem þá hefðu - vegna áðurnefndrar leið-
réttingarkvaðar innskatts - takmarkaða möguleika til að bregðast við slíkum breyttum
aðstæðum. Því leggur Slysavarnafélagið Landsbjörg til að leiðréttingakvöð innskatts
verði annað hvort stytt og látin gilda í 5 ár eða að umsækjendum um slíkar endurgreiðslur
verði heimilt að taka slíka leiðréttingakvöð innskatts með sér og færa hana á milli
fasteigna ef til þess kemur að breyttar aðstæður krefjist þess að endurskoða þurfi hús-
næðiskost viðkomandi aðila.
Að öðru leyti gerir Slysavarnafélagið Landsbjörg ekki frekari athugasemdir við frumvarpið enda
var skammur tími gefinn til umsagnar. Það skal þó tekið fram að Slysavarnafélagið Landsbjörg
fagnar framlagningu þess, einkum og sér í lagi m.t.t. þeirrar réttarbótar sem það felur í sér í
tengslum við endurgreiðslu virðisaukaskatts vegna vinnu við byggingu, viðhald og fram-
kvæmdir fasteigna. Þá eru fyrirsvarsmenn Slysavarnafélagsins Landsbjargar reiðubúnir að
koma á fund nefndarinnar og fara með ítarlegri hætti yfir sjónarmið félagsins.
Virðingarfyllst
f.h. Slysavarnafélagsins Landsbjargar
Jón Svanberg Hjartarson,
framkvæmdastjóri
5/5