Fasti fyrir Jónínubréf
Nefndasvið Alþingis
b.t. umhverfis- og samgöngunefndar
nefndasvid@althingi.is
Reykjavík, 22. maí 2020
Efni: Umsögn Samtaka iðnaðarins um frumvarp til laga um samvinnuverkefni um
vegaframkvæmdir, mál nr. 662.
Sögulega litlu fjármagni hefur verið veitt til samgöngukerfisins frá efnahagsáfallinu árið 2008 og
nú er svo komið að viðhalds- og framkvæmdaþörf hleypur á hundruðum milljarða króna. Þetta
kemur m.a. fram í skýrslu Samtaka iðnaðarins „Innvið ir- Ástand og framtíðarhorfur“ sem kom
út í október 2017.1 Ástandið í samgönguinnviðum landsins er mikið áhyggjuefni fyrir íslenskt
atvinnulíf enda skipta skilvirkar samgöngur sköpum fyrir framleiðniþróun í hagkerfinu. Ekki er
unnt að bíða lengur með úrlausn vandans. Efnahagssamdrátturinn sem við blasir í íslenska
hagkerfinu á þessu ári er að líkindum sá mesti í yfir 100 ár.
Samtök iðnaðarins (hér eftir „samtökin" eða „SI") fagna því að ráðist hefur verið í ýmsar
aðgerðir í hagstjórn, þ.m.t. í ríkisfjármálum, til að stemma stigum við þessari óheillaþróun og
skapa hagkerfinu nauðsynlega viðspyrnu. Hluti af þeim aðgerðum hefur verið auknar
fjárfestingar í innviðum. Með fjárfestingu í innviðum nú er bæði unnið á móti niðursveiflunni og
sköpuð viðspyrna með fjárfestinu í hagvexti framtíðarinnar. Ljóst er að með fjárfesetingum í
innviðum er samkeppnishæfni þjóðarbúsins styrkt og bæði sköpuð störf og verðmæti.
Bygginga- og mannvirkjagerð er stór grein í íslensku efnahagslífi. Hlutdeild greinarinnar í
landsframleiðslu í fyrra var rúmlega 7% og á vinnumarkaði var vægi greinarinnar í fyrra
sömuleiðis 7%. Í janúar voru launþegar í greininni um 12.400 og hafði þeim þá fækkað um 1.000
frá janúar árinu áður en niðursveifla var þá hafin í greininni líkt og í hagkerfinu öllu fyrir tíma
COVID-19. Við þetta bætist að í greininni voru 1.638 komnir í minnkað starfshlutfall núna í apríl.
Samanlagt er því nær einn af hverjum fimm starfsmönnum í greininni atvinnulaus eða á
hlutabótum. Vannýtt geta greinarinnar til bygginga er því umtalsverð um þessar mundir.
Verkefnastaðan í greininni hefur minnkað hratt undanfarið. Dregið hefur úr fjárfestingum
atvinnuveganna samhliða þeim mikla samdrætti sem kominn er í hagkerfið. Veik staða fyrirtækja
samhliða hruni í eftirspurn hefur haft mikil áhrif á fjárfestingar þeirra en bygginga- og
mannvirkjagerð hefur m.a. verið í mikilli uppbyggingu fyrir ferðaþjónustuna á síðustu árum.
Einnig hefur dregið umtalsvert úr byggingum íbúðarhúsnæðis og þá sérstaklega á fyrstu
byggingarstigum. Má í því sambandi nefna að skv. vortalningu SI á íbúðum í byggingu á
höfuðborgarsvæðinu mældist 42% samdráttur á fyrstu byggingastigum.
Heildarumfang fjárfestinga í hagkerfinu á síðasta ári í byggingum og mannvirkjum var um 536
ma.kr. Af því voru fjárfestingar atvinnuveganna um 267 ma.kr., fjárfestingar í íbúðarhúsnæði
167 ma.kr. og hins opinbera 102 ma.kr. Þetta eru háar tölur og vægi þeirra í verðmætasköpun
hagkerfisins mikið eða um 18% á síðastliðnu ári. Það er meðal annars vegna þessa mikla vægis
sem samdráttur á þessu sviði hefur víðtæk áhrif á hagkerfið langt út fyrir raðir fyrirtækja í
bygginga- og mannvirkjagerð. Auknar innviðaframkæmdir vega á móti þeirri þróun.
1 h ttps://w w w .si.is/innvidir-a-islandi/form ali-og-sam antekt/
Borgartúni 35 -1 0 5 Reykjavík - Sími 591 0100 - mottaka@si.is - www.si.is
mailto:nefndasvid@althingi.is
https://www.si.is/innvidir-a-islandi/formali-og-samantekt/
mailto:mottaka@si.is
http://www.si.is
Í ljósi ofangreinds fagna SI þeirri viðleitni stjórnvalda að nýta framtak einkamarkaðar í meiri mæli
við að auka innviðaframkvæmdir og draga úr þeirri uppsöfnuðu þörf sem er fyrir framkvæmdir á
þessu sviði. Með því að fara samvinnuleiðina við innviðauppbyggingu er unnt að opna á
fjárfestingu óháð stöðu ríkisfjármála hverju sinni og virkja kosti einkaframtaks m.t.t. nýsköpunar,
kostnaðarlágmörkunar og sveigjanleika.
Samtökin vilja þó gera athugasemdir við eftirfarandi:
• Nota þarf alþjóðlega aðferðafræði við forgangsröðun: Í skýrslu starfshóps um
samvinnuleiðina lagði starfshópurinn til aðferð við forgangsröðun sem er nokkuð ólík
þeirri sem tíðkast almennt í löndunum í kringum okkur. Sú aðferðafræði tryggir að
fjármögnun leiti fyrst í þau verkefni sem helst auka framleiðni hagkerfisins og styðji þar
með við efnahagslegan vöxt. OECD hefur gagnrýnt stjórnvöld fyrir að hafa ekki fest slíka
arðsemisgreiningu í sessi enda er það í samræmi við grundvallarreglur OECD um stjórn
opinberra fjármála. Með því móti er hugað að ábyrgri ráðstöfun fjármuna.
• Jafnræði og samfélagslegur ávinningur: Við opnun nýs PPP mannvirkis er mikilvægt
að reka og viðhalda öðrum leiðum milli áfangastaða á þann hátt að sem hagkvæmast
sé fyrir samfélagið, en um leið sé horft til jafnræðis- og sanngirnissjónarmiða á hverju
íbúasvæði. Á þeim svæðum sem erfitt og kostnaðarsamt er að halda eldri leiðum opnum
allt árið, sem valkost fyrir notendur, sé horft til þess að útfærsla gjaldtökunnar sé með
þeim hætti að hún hamli ekki eðlilegum og nauðsynlegum samgöngum innan hvers
landshluta eða innan íbúasvæða. Haft er að leiðarljósi í hverju verkefni hagsmunir
samélagsins í heild sem og á nærsvæðum.
• Endurgreiðslur „lánsins“ og réttir hvatar: Líta má á framkvæmd einkaaðilans sem
lán til notenda mannvirkisins. Mikilvægt er að endurgreiðsluprófíllinn og þar með
innheimta veggjalda miðist við ávöxtunarkröfu sem er sambærileg því sem tíðkast á
markaði hverju sinni. Hafa verður þá eftirlit með kostnaðarlágmörkun á tíma verkefnisins
m.a. með samningsskilmálum sem innihalda rétta hvata svo framkvæmdin fari ekki fram
úr í tíma og kostnaði. Það er helst gert með því móti að einkaaðili hafi hönnun,
framkvæmd og rekstur á sinni könnu og haft sé reglubundið eftirlit með rekstrarkostnaði.
Að öðrum kosti er hætt við að kostnaður við verkefnið verði hærri en verkefni sem hljóta
hreina opinbera fjármögnun. Finna má fjölmörg dæmi þess efnis í löndunum í kringum
okkur.
Að lokum vilja SI ítreka ánægju sína með að stjórnvöld vilji opna á þá leið að nýta
samvinnuleiðina við vegaframkvæmdir og auka þannig líkurnar á því að stór verkefni á sviði
innviða komist í framkvæmd. Samtökin leggja til að frumvarpið verði samþykkt, að teknu tilliti til
framangreindra athugasemda.
Virðingarfyllst,
framkvæmdastjóri SI
Borgartúni 35 -1 0 5 Reykjavík - Sími 591 0100 - mottaka@si.is - www.si.is
mailto:mottaka@si.is
http://www.si.is