Reykjavík 13. febrúar 2020
Athugasemdir nokkurra félaga í Samtökum útivistarfélaga um tillögu til
þingsályktunar um utanvegaakstur og verndun lands á hálendi íslands.
Undirritaðir útivistarmenn höfum í áraíjöld unnið að málefnum hálendisins, náttúrunnar og
för almennings um landið okkar. O kkur brennur í brjósti um hyggja fyrir landinu okkar og að
því verði skilað í betra ásigkomulagi milli kynslóða. Hugleikin er okkur frjáls för almennings
um landið okkar, náttúruvernd og slagkraftur allra sem teljast til hinnar miklu flóru útivistar-
og náttúrverndar fólks. O kkur er það mikið fagnaðarefni hve mikið útivistarmenn unna
landinu og vilja því vel.
Við höfum sem hluti a f grasrótinni í þó nokkur skipti tekið þátt í að laga sár í landinu okkar,
sár sem til hafa komið vegna óblíðrar veðráttu, vinda og úrkomu, uppblásturs, rofs vegna
vatnslegs o.s.frv. E innig höfum við komið að lagfæringum vegna utanvegaaksturs ó lánsam ra
ökumanna.
Tillaga til þingsályktunar um utanvegaakstur og verndun lands á hálendi íslands (59. mál á
150. Iöggjafarþingi 2019-2020) sem fram er komin og hefur að markmiði að finna leiðir til að
kom a í veg fyrir utanvegaaksturs, getur lagt sín lóð á vogarskálarnar e f vel er á málum haldið.
Viljum við gera gott betra og leggja okkar a f m örkum svo vel takist til. Gott er að hafa hraðar
hendur og enn betra er að vanda vel til verka. Til að geta aflað traustra gagna, vinna úr þeim
og leggja fram niðurstöður og tillögur til aðgerða, m á starfshópurinn sem skipaður verður,
ekki vera bundinn a f o f þröngum tímaramma. Reikna m á með, að þar sem athugasem dir við
tillöguna þarf ekki að skila inn fyrr en í síðasta lagi 13. Febrúar 2020, að þingsályktunin verði
ekki lögð fram á Alþingi til sam þykktar fyrr en einhverjum dögum síðar. Við skil á
niðurstöðum eigi síðar en 15. M ars 2020 er aukin hætta á að efnisöflun og umfjöllun verði
ekki m eð þeim hætti að sómi sé að. M æ lum við því eindregið m eð að starfshópurinn hafi
rýmri tíma til sinna verka.
Til að ná sem víðtækastri sátt þarf að tryggja, að í starfshópnum sem skipaður verður séu
meðal annara fulltrúar sem hafa skírskotun til sem flestra hópa útivistarfólks, sem er einn
helsti hópur náttúru unnenda á Islandi og líta má á sem nokkurs konar heim am enn á
hálendinu. Utivistarfólk eru hagaðilar og lykilaðilar í verndun hálendisins og aðkom a þess
getur skipt sköpum til að virkja sjálfssprottna hvöt alm ennings til að forða tjóni og bæta
landið okkar og fegra.
Við teljum að í greinargerðinni sé heldur óvarlega farið í fullyrðingum varðandi náttúruspjöll
a f völdum aksturs utan vega. Til dæm is er notað gildishlaðna orðasam bandið „óafturkræ f
náttúrspjöll“ og fullyrt að það gildi um flest spjöll a f völdum aksturs utan vega í möl og mosa.
Þetta er einfaldlega ekki rétt og ber frekar keim a f þeirri orðræðu sem tíðkast hefur um þessi
mál heldur en staðreyndum studdum a f rannsóknum. Spjöll a f völdum umferðar utan vega eru
sjaldnast eða jafnvel aldrei „ó a f tu rk ræ f‘. Án þess að við viljum gera lítið úr spjöllum a f
völdum aksturs utan vega, þá teljum við réttara að fjalla um öll spjöll a f völdum allrar
umferðar utan vega á sama eða sambærilegan hátt. Fjölmörg dæmi eru um ljót spjöll a f
völdum annara ferðamáta, svo sem gangandi, hesta og reiðhjóla og þau þarf einnig að lagfæra.
Spjöll a f völdum umferðar utan vega valda í tlestum tilvikum sýnilegum og ljótum
skem m dum sem þó er tiltölulega auðvelt að laga og ja fna sig svo á nokkrum árum nema í
sérstaklega viðkvæ m u gróðurlendi eins og m osa þar sem landið ja fnar sig á nokkrum
áratugum eftir að umferðinni lýkur. Verstu skem m dirnar verða þegar umferðin veldur þannig
skem m dum á gróðurþekju að vatn fer að renna í rásum og valda úrrennsli. Það gerist þó varla
nema við endurtekna umferð og þá er frekar um að ræða slóða með o f mikilli umferð miðað
við þolmörk staðarins. Slík spjöll má í mörgum tilvikum laga með staðbundnum
lausnamiðuðum aðgerðum eða m eð því að hvíla staðinn fyrir allri um ferð í nokkur ár eins og
dæmi eru um, t.d. á Fjallabakssvæðinu.
A f framangreindu ætti að vera ljóst að spjöll a f völdutu um ferðar utan vega eru a f
margvíslegri gerð, þar sem hver um sig er m eð mismunandi orsök, afleiðingu og m ögulegar
forvarnir. Öll um íjöllun um þessi málefni þarf að taka mið a f því og meiri skilningur á þessum
fjölbreytileika er nauðsynlegur til að um ræða um spjöll a f völdum um ferðar utan vega beri
árangur. Við ítrekum að með þessum athugasem dum er ekki verið að gera lítið úr
vandamálinu, en leggjum áherslu á að til að ná árangri í þessari vintiu er lykilatriði að byggja
á þekkingu og staðreyndum frekar en fullyrðingum setn standast ekki nánari skoðun.
I greinargerð með þingsályktartillögunni teljum við að lágstemmdari leið sé vænlegri til
árangurs en sú framsetning sem á henni er. Ekki borgar sig að hafa greinargerðina sem bitbein
og aðalatriðin falli í skuggann. A lm ennt séð er ekki mikið um utanvegaakstur, en hann er því
m iður til og oftar en ekki hafa birst fréttir um utanvegaakstur, oft margar fréttir utrt sötrtu
gjörðina. U tanvegaakstur er okkur mikill þyrnir í augum og viljum við ná böndum um hann.
Einungis hluti utanvegaaksturs er ólöglegur, nokkur hluti hans er löglegur. Skv. 31. gr. laga
um náttúruvernd, nr. , er bannað að aka vélknúnum ökutækjum utan vega. I 2. trtgr.
þeirrar greinar er kveðið á um tilteknar undanþágur, t.d. vegna starfa við landbúnað,
landgræðslu og heftingu landbrots, vegalagnir, Iínulagnir og lagningu annarra veitukerfa,
björgunarstörf, lögreglustörf, sjúkraflutninga, rannsóknir og landmælingar. Svo og getur
Um hverfisstofnun gefið leyfi til að aka ökutækjum utan vega vegna starfa við viðhald skála
og neyðarskýla og vegna kvikmyndagerðar.
Þetta er nokkuð langur listi og enginn tilkynningarskylda eða skráning er til um þennan
utanvegaakstur. E f þessi akstur væri skráður og aðgengilegur þá myndi það veita aðhald og
um leið innsýn í hversu víðtækur þessi akstur er. Skráning myndi halda utan um hver var hvar
og á hvaða tíma.
M egnið a f utanvegaakstri veldur ekki óafturkræfum landspjöllum, sem betur fer. N ánast öll
landspjöll vegna hans er hægt að laga, e f brugðist er nógu snem m a við. Það útheimtir þó
vinnu og tíma. Sjálfboðaliðar og landverðir hafa náð góðum árangri við það. Félagsmenn
Ferðaklúbbsins 4x4 og Utivistar hafa til dæm is farið m eð góðum árangri að afmá skem m dir
vegna utanvegaaksturs í friðlandinu að Fjallabaki, við Kerlingarfjöll og í nágrenni M ývatns.
Eins og flutningsmenn þingsályktunartillögunar benda á er þekkingarleysi erlendra
ferðam anna og ímynd hálendis íslands í þeirra augum megin ástæða utanvegaaksturs þeirra.
Imynd sem söluaðilar ferða til landsins okkar hafa jafnvel skapað til að laða að fleiri gesti til
landsins. Einbeittur brotavilji þessara gesta er vart mælanlegur, en þekkingarleysi og
kjánaskapur vel þekktur. Sjá má það á spólhringjunum skam m t frá vegi á söndunum á
Suðurlandi. Sem betur fer hafa náttúruöflin eytt þessum m innism erkjum , óveður og slagviðri
sjá til þess.
Okkur er það hulin ráðgáta hvernig standi á því að erlendir ökum enn fá að setjast undir stýri á
vélknúnu ökutæki, eigin eða annara, hér á landi án þess að vera búnir að staðfesta með
undirritun sinni skilning sinn á þeim reglum sem hér gilda um umferð utan vega og
afleiðingar hennar. Við teljum að þarna sé vilji a f hálfu löggjafans allt sem þarf.
I tillögunni er lagt til að skoðað verði hvort rétt sé að taka upp „sérstaka gjaldtöku og krefjast
lágmarksþekkingar á náttúru og aðstæðum á því svæði sem ferð er áætluð á“ . I þessu geta
falist athyglisverðar hugmyndir, en þó þarf að gæta vel að því hvernig slíkt er útfært. Við
fáum ekki séð að „sérstök gjaldtaka“ ein og sér vinni gegn hættu á skem m dum á náttúrunni a f
völdum umferðar. Aukin fræðsla gerir það hins vegar tvímælalaust og vissulega getur þurft að
taka gjald fyrir fræðslu eftir því sem við á. Um leið þarf að gæta að því að besta
náttúruverndin fellst í því að landsmenn kynnist hálendinu og því er óheppilegt e f settar eru
óþarflega miklar hindranir í veg þeirra sem hyggja á ferðir um óbyggðir. Við vörum því við
hugm yndum um að Islendingar þurfi að fara á sérstakt námskeið eða greiða sérstakt gjald til
að mega fara inn á hálendið á eigin vegum og teljum slíkt einungis leiða til þess að m un færri
Islendingar heíji ferðalög um óbyggðir.
N æ r væri að fella fræðslu um ábyrga ferðamennsku gagnvart náttúrunni og akstur í óbyggðum
inn í a lm ennt ökunám.
H ugm yndir um strangar reglur um ferðaáætlanir, björgunargjöld og/eða tiyggingar teljum við
einnig varhugaverðar. Við erum ekki sam m ála fullyrðingu um að miklar eða óafturkræfar
skem m dir verði alm ennt við björgunarstörf, slík heyri til algjörra undantekninga.. Hér hefur
um áratugaskeið ríkt gott jafnvægi í b jörgunarmálum sem byggist á frábæru starfi
sjálfboðaliða í björgunarsveitum sem fá í staðinn þjálfum og frábæra útivist. Nú ógnar aukinn
ferðam annastraum ur þessu jafnvægi en við teljum að það eigi að leysa á þeim vettvangi sem
veldur, það er innan ferðaþjónustunnar frekar en að taka upp nýja forsjárhyggju gagnvart
innlendum ferðamönnum sem hafa dug í sér til að ferðast á eigin vegum. Islendingar búa að
þeirri auðlind að ótrúlega stór hluti þjóðarinnar hefur á valdi sínu að ferðast á eigin vegum um
hálendið, bæði að sumri og vetri. Það kom ekki a f sjálfu sér, heldur er þetta afrakstur
ferðafrelsis og þess að hér hefur samfélagið borið gæfu til að Ieyfa þegnunum að spreyta sig á
viðfangsefnum sem tengjast búsetuöryggi í okkar harðbýla og víðáttumikla landi. Aukin
stjórnun og forsjárhyggja sem myndi draga úr þessum krafti myndi valda miklu tjóni.
Um þetta málefni hefur farið fram talsverð um ræða innan útivistarsamtaka. Við teijum að við
getum átt gagnlegt innlegg inn í þessa umræðu og því nauðsynlegt að fulltrúar okkar verði
með í þeim starfshópum sem ætlað verður að fjalla a f þekkingu um þessi málefni.
Svéinbjörn/flalldórsson
Form aður Samtaka útivistarfélaga, SA M Ú T
Form aður Ferðaklúbbsins 4x4
Skúli H. Skúlason
Framkvæmdastjóri Ferðafélagsins Útivistar
Snorri Ingunarsson
Stjórnarmaður í Vatnajökulþfoðgarði fyrir hönd SA M Ú T
D ð r ð p j a f ) (Sdr '̂&csson
Þórarinn Garðarsson
Umhverfisnefnd Ferðaklúbbsins 4x4