LAGANEFND LMFÍ
Alþingi
Nefndasvið
Austurstræti 8-10
150 Reykjavík
Reykjavík, 13. febrúar 2020
Sent með tölvupósti
150. löggjafarþing 2019-2020
Þingskjal 685- 470. mál
Efni: Frumvarp til laga um breytingu á lögum um dómstóla, lögum um meðferð
einkamála og lögum um meðferð sakamála (Endurupptökudómur).
Laganefnd LMFÍ vísar til umsagna sinna, dags. 29. maí 2017, dags. 14. maí 2018 og
dags. 12. nóvember 2018 um fyrri útgáfur lagafrumvarpa um stofnun
Endurupptökudómstóls.
Laganefnd vill sérstaklega árétta þrennt um nýjustu útgáfu frumvarpsins.
Í fyrsta lagi, virðist ekki hafa verið tekið tillit til fyrri umsagna nefndarinnar um að
sambærileg skilyrði ættu að gilda um gjafsókn í endurupptökumálum og í öðrum
tegundum mála. Um nauðsyn þess að hægt sé að sækja um gjafsókn í
endurupptökumálum vísast til fyrri umsagna.
Í öðru lagi, er æskilegt að fram komi berum orðum í greinargerð, að ákvæði 7. og 11.
gr. frumvarpsins taki einnig til sáttagerða fyrir alþjóðlegum dómstólum.
Ástæðan er m.a. sú að í 39. gr. laga nr. 62/1994 um mannréttindasáttmála Evrópu
(„MSE") er gert ráð fyrir því að aðildarríki geti lokið málum með sátt við kærendur (e.
„friendly settlement"). Máli er þá lokið með formlegri ákvörðun Mannréttindadómstóls
Evrópu („MDE"), þar sem gerð er grein fyrir meginefni sáttar og að kærumálið sé fellt
af málaskrá dómstólsins. Sáttagerð byggist á því að þau mannréttindi sem skilgreind
eru í MSE og viðaukum sáttmálans verði tryggð, skv. 62. gr. starfsreglna MDE. Slíkar
sáttagerðir eru t.d. æskilegar ef eitt mál hefur verið dæmt af MDE á undan öðrum
samkynja málum gegn aðildarríki. Í slíkum tilfellum er lítill tilgangur í því að reka hvert
og eitt mál til enda, með tilheyrandi kostnaði og tíma fyrir dómstólinn, íslenska ríkið og
kæranda. Gera verður málsaðilum kleift að sætta mál sín, án þess þó að í því felist að
þeir gefi frá sér réttinn til endurupptöku mála fyrir íslenskum dómstólum í kjölfarið, þar
sem mál er ekki rekið til enda.
1 I
LAGANEFND LMFÍ
Í þriðja lagi, er komin upp réttaróvissa um það hvort íslensk lög veita íslenskum
ríkisborgurum fullnægjandi heimildir til endurupptöku mála sinna í kjölfar áfellisdóma
MDE. Í Hæstaréttardómi nr. 2/2018 var endurupptökubeiðni hafnað þar sem talið var
að ófullnægjandi heimildir væru í íslenskum sakamálalögum nr. 88/2008 til
endurupptöku mála sem vörðuðu brot íslenska ríkisins á öðrum reglum en s.k.
„meginreglum sakamálaréttarfars“ skv. 6. gr. MSE (t.d. brotum gegn milliliðalausri
sönnunarfærslu og reglum um hæfi dómara). Því var endurupptökubeiðni, sem
byggðist á því að íslenska ríkið hefði brotið gegn reglum um bann við tvöfaldri saksókn
(ne bis in idem), skv. áfellisdómi MDE, hafnað. Ætla má að möguleikar fjölda
einstaklinga til að hljóta endurupptöku mála sinna, sem hafa þurft að sæta tvöfaldri
saksókn í skattamálum hérlendis, séu í uppnámi eftir dóm Hæstaréttar. Þá verður að
ætla að verulegur vafi sé um það hvort íslenska ríkið geti lengur fullnægt skyldum
sínum skv. 46. gr. MSE til að fullnusta dóma MDE hérlendis. Brýnt er að tryggja að
endurupptökuréttur sé fyrir hendi vegna brota íslenska ríksins á öðrum ákvæðum
sáttmálans en 6. gr. MSE
Að mati laganefndar er óþarfi að gera breytingu á orðalagi greina frumvarpsins vegna
framangreinds. Þess í stað er gerð eftirfarandi tillaga um breytingu á orðalagi
greinargerðar með 7. gr. frumvarpsins (sem 11. gr. frumvarpsins vísar í):
„Með nýjum gögnum eða upplýsingum í þessum skilningi er átt við öll þau gögn
eða upplýsingar sem leitt gætu til breyttrar niðurstöðu málsins í mikilvægum
atriðum, þar á meðal geti verið úrlausnir alþjóðlegra dómstóla á borð við
Mannréttindadómstól Evrópu og EFTA-dómstólinn. [Úrlausnir í þessum skilningi
geta verið sáttagerðir ríkisins og málsaðila fyrir alþjóðlegum dómstólum. Þá
getur verið um að ræða úrlausnir um hvers kyns brot gegn ákvæðum EES
samningsins eða Mannréttindasáttmála Evrópu.]. Hefur Eftirlitsstofnun EFTA
(ESA) lagt áherslu á að til staðar sé heimild í réttarfarslöggjöf til endurupptöku
dómsmála er varða EES-löggjöf ef niðurstöður frá EFTA-dómstólnum benda til
breyttrar niðurstöðu íslenskra dómstóla í máli er varða EES-löggjöf“.
Loks er áréttað að brýnt er að mati Laganefndar að lögfesta frumvarpið sem fyrst í ljósi
þeirrar réttaróvissu sem komin er upp hérlendis um réttindi til endurupptöku.
Virðingarfyllst,
f.h. laganefndar LMFÍ
Geir Gestsson Almar Möller
2 I