%
S A M K E P P N I S E F T I R L I T I Ð
Allsherjar- og menntamaianefnd
Skrifstofa nefndarsviðs Alþingis
150 Reykjavík
Reykjavík, 13. janúar 2020
Tilv.: 1912012
Efni: Umsögn Samkeppniseftirlitsins um frumvarp til laga um fjölmiðla
(stuðningur við öflun og miðlun trétta, fréttatengds efnis o.fl.)-
Með tölvupósti, dags. 17. desember 2019, veitti allsherjar- og menntamálanefnd
Samkeppniseftirlitinu færi á því að gefa umsögn um frumvarp mennta- og
menningarmálaráðherra til laga um fjölmiðla (stuöningur við öflun og miðlun frétta,
fréttatengds efnis o.fl.) .1 Meginefni frumvarpsins er að veita stjórnvöldum heimild til að
styðja við rekstur einkarekinna fjölmiðla í formi endurgreiðslu á allt að 18% af tilteknum
hluta rekstrarkostnaðar, þó að hámarki 50 m.kr. Þá er kveðió á um sérstakan styrk á allt
að 4% af launakostnaói sem ekki er háður þaki. Loks eru gerðar ýmsar kröfur vegna
styrkveitingar til viðkomandi fjölmiðla og efnis þeirra.
Samkeppniseftirlitið hefur áður veitt umsögn um efni frumvarpsins á fyrri stigum málsins,
sbr. umsögn eftirlitsins frá 15. febrúar 2019. Þar er rakið að Samkeppniseftirlitið hefur
tekið til skoðunar ýmis mál sem varða málefni á Fjölmiólamarkaði á undanförnum árum,
m.a. að því er varðar stöðu RiKisútvarpsins á fjölmiðlamarkaði og samruna
fjölmiðlafyrirtækja. Af þeim málum sem tekin hafa verið til skoðunar er Ijóst að
rekstrarstaða einkarekinna fjölmiðla er erfið og virðist hafa þrengst enn frekar á
undanförnum misserum. Umsögnin er hjálögð og vísar eftirlitið til hennar.
1.
Um hlutverk Samkeppniseftirlitsins og fjölbreytni og fjölræði í fjölmíðlun
Líkt og tekið var fram í fyrri umsögn hefur Samkeppniseftirlitið samkvæmt
samkeppnislögum nr. 44/2005 því hlutverki að gegna að vera málssvari samkeppni en í
því felst m.a. að gæta þess að aðgerðir opinberra aðila takmarki ekki samkeppni og benda
stjórnvöldum á leiðir til þess að gera samkeppni virkari og auðvelda aðgang nýrra
samkeppnisaðila að markaði. Ennfremur fylgir Samkeppniseftirlitið eftir bannreglum
samkeppnislaga á fjöimiðlamarkaði og tekurafstöðu til samkeppnislegra áhrifa samruna.
1 150. löggjafarþing 2019-2020, þingskjal 645-458. mál.
Borgorlún 26, 125 Reykjovík, pós thó lf51 20
Sími 585 070 0 , Fox 58 5 0701
sam koppni@ somkoppni.is, www.sam koppni.is
mailto:samkoppni@somkoppni.is
http://www.samkoppni.is
%
Samkeppniseftirlitiö hefur jafnframt hlutverki aó gegna samkvæmt X. kafla A fjölmiðlaiaga
nr. 38/2011. í kaflanum er kveöið á um sérstakt eftirlit með fjölmiðiasamrunum og eftirlít
með fjöiræði og fjölbreytni í fjölmiðlun, sem m.a. felur í sér að eftirlitið hefur heimild til að
grípa til aðgerða gegn aðstæðum sem koma í veg fyrir, takmarka eða hafa skaðleg áhrif á
fjölræði og/eða fjölbreytni í fjölmiðlun almenningi til tjóns. Skal þetta gert í samstarfi við
fjölmiðlanefnd sem jafnframt getur lagt fyrir Samkeppniseftirlitið að taka mál til efnislegrar
umfjöllunar.
Rétt er í samhengi við frumvarp þetta að rifja upp að núgildandi fjölmiðlalög hafa það að
meginmarkmiði, með óðru, að stuðla að fjölbreytni og fjölræði í fjöinniðlun. I frumvarpi því
sem varð að lögum nr. 38/2011 er þetta m.a. útskýrt svo „aó lögó sé áhersla a fjölbreytm
og fjölræði á fjölmiðlamarkaði til að tryggja menningarlega og stjórnmálalega fjölbreytni
og stuðla að því aó borgaiar geti metið, tekið afstoðu til og tekiö pátt í lýði æöislegum
ákvörðunum"
Hugtökin fjölbreytni og fjölræði eru ekki skilgreind í fjöimiðlalögum en í greinargerð með
lögum nr. 54/2013 sem brevttu fjölmiðlalögum kemur m.a. eftirfarandi fram: „Með
hugtakinu fjölræði í fjölmiðlun er þannig vísað til þess aö fjölmiðlar séu ekki undir yfirraðum
fárra aðila. Dreift eignarhald á fjölmiðlum er talið tryggja betur að ritstjórnarefni fjölmiðla
endurspegli ólík sjónarmið. Hugtakið fjölbreytni í fjölmiðlun hefur margháttaða merkingu
og vísar jafnt til þess að fjölbreytt efni sé í boði, að það efni og sjónarmió sem fram kemur
sé fjölbreytt og sett fram á ólíkan hatt fyrir notendur, að mismunandi hópar og einstaklingar
samfélagsins fái notið sín í fjölmiðlum og höfðað sé til þeirra með fjölbreyttum hætti, og
að efni frá ólíkum landsvæoum nái jafnframt til annarra landsvæða en þar sem það er
framleitt. Fjölbreytni að þessu leyti felur bæói í sér að í boði sé margbreytilegt efni, svo
sem fréttir, menningarefni, fræðsluefni, íbróttir o.fl., og að efnistök endurspegli fjö'bœytt
viðhorf."
2 .
Stuðningur við fjölmiðla þarf að hafa fjölræði og fjölbreytni að meginmarkmiði
Að mati Samkeppniseftirlitsins er brýnt að stuðningur við fjölmiðla, af almannafé, hafi það
að meginmarkmiði að styðja við fjölræði og fjölbreytni eins og inntak peirra hugtaka er
skilgreint samkvæmt framangreindu.
í þessu sambandi hefur Samkeppniseftirlitið í huga að eignarhald stærri einkarekinna
fjölmiðla hefur í vaxandi mæli þróast á þann veg að eignarhaldið hefur færst á hendur
fjársterkra aðila sem standa fyrir tiltekna skilgreinda hagsmuni í íslensku atvinnulm í
sumum tilvikum blasir við að ráðstöfun þessara aðila á fjármunum í fjölmiðlarekstur hefur
það meginmarkmið aö Ijá hagsmunum viðkomanai aðiia enn sterkari rödd og vinna þeim
þannig frekari framgang.
Við þessar aðstæður er mikilvægt að stjórnvöld hagi stuðningi sínum við fjölmiðla pannig
að þeir aðilar eða hagsmunaöfl sem hafa úr minni fjármunum aö moöa geti einnig komið
sínum málstað á framfæri. Ættu stjórnvöld aö þróa almenn viðmiö um stuðning með þetta
í huga, án þess að afstaóa sé tekin til viókomandi lögmætra hagsmuna eða peim mismunað.
I þessu sambandi má nefna að Samkeppniseftirlitið hefur lengi bent á rótgróið en vaxandi
misvægi sem felst í möguleikum annars vegar stærri atvinnufyrirtækja og hins vegar
2
%
neytenda til þess að tala fyrir hagsmunum sínum á vettvangi stjórnvalda. Blasir við að
hagsmunasamtök sem hafa úr miklum fjármunum að moða eru líklegri til að vinna
hagsmunamálum sínum framgang, t.d. við mótun löggjafar, heldur en hagsmunasamtök
sem hafa ur litlu eða engu að moöa.
Samkeppniseftirlitið hefur bent á mikilvægi þess í samkeppnislegu tilliti að neytendur eigi
sér sterka rödd og málsvara, sem tai' fyrir hagsmunum þeirra og stuðli þannig m.a. að því
að neytendur geti veitt fyrirtækjum sterkara aðhald. í þessu sambandi hefur eftirlitið bent
á að íslensk stjórnvöld standa langt aó baki öðrum norrænum ríkjum í stuðningi við
hagsmunasamtök neytenda. Þessi sjónarmið eiga einnig við í fjölmiðlun. Við blasir að Ijá
þyrfti hagsmunum neytenda miklu sterkari rödd á vettvangi fjölmiöla.
Öil skilyrði fyrir stuðningi sem miða að, eða hefur þau áhrif, að opinber stuðningur verður
fyrst og fremst stærri og öflugri fjölmiðlum til gagns, á kostnað smærri fjölmiðla, eru
óheppileg út frá þessum sjónarhóli. Slík skilyrði fá raunar illa samræmst markmiðum um
fjölræði og fjölbreytni yfirhöfuð.
Að þessu leyti tekur Samkeppniseftirlitið undir athugasemdir ýmissa smærri fjölmiðla, sem
fram hafa komið, sem benda á að breytingar á frumvarpinu, frá fy r i útgáfu, sem horfa til
strangari skilyrða fyrir stuðningi (og lægra endurgreiðsluhlutfalls), vinni gegn smærri
fjölmiðlum og þar með fjölbreytni og fjölræoi. Hér má einnig nefna að í fyrri umsögn gerði
Samkeppniseftirlitið athugasemd við að endurgreióslur samkvæmt frumvarpinu næðu ekki
til sérhæfðra fjölmiðla sem fjalla um afmarkað efni eða afmarkaða þætti samfélagsins, sbr.
d- og e-liður 62. gr. g (d-liður 3. gr. frumvarpsins).
Þá eru allrar athygli verðar hugmyndir sem fram hafa komið sem fela í sér aó almenningur
geti með einhverjum hætti haft áhrif á hvert stuðningur rennur. Sé það vilji löggjafans að
almenningur styrki fjölmiðla, í pessu samhengi með greiddum sköttum, er hægt að færa
rök fyrir því að almenningur væri best til þess fallin að útdeilda þeim fjármunum. Ein leið í
því samhengi væri aó gera skattskyldum aðilum kleyft að velja hvert styrkur hvers
skattgreióanda rynni samhliða skilum á skattskýrslu.
Samkeppniseftirlitið mælist eindregið til þess að horft verði til þessara sjónarmiða við
þinglega meðferð frumvarpsins.
3.
Um jafnræði keppinauta
Ein af forsendum virkrar samkeppni er að jafnræði ríki á milli keppinauta sem starfa á sama
markaðí. í því felst að rekstrarforsendur viðkomandi keppinauta séu sem líkastar og að
þeir njóti jafnræðis m.a. í skilningi laga og í samsklptum við stjórnvöld.2
Hér er ítrekuó athugasemd úr fyrri umsögn, sbr. það sem rakiö er hér að ofan, um þaö aó
endurgreióslur nái ekki til sérhæfðra fjölmiðla sem fjalla um afmarkað efni eóa afmarkaóa
þætti samfélagsins, sbr. d- og e-liður 62. gr. g (d-liður 3. gr. frumvarpsins). Þannig er
2 Sjá umfjöllun á heimasíðu frarnfarastofnunarinnar OECD um jafnræði keppinauta (e. Competitive neutrahty).
httD://www.oecd.orq/competition/competitiveneutralitvmaintaininaalevelDlavinafieldbetweenpublicandorivatebu
siness.ntrn.
3
http://www.oecd.orq/competition/competitiveneutralitvmaintaininaalevelDlavinafieldbetweenpublicandorivatebu
%
hætta á því að samkeppnisstaea slíkra rjölmiðla, sem yfirleitt eru minni fyrirtæki,3 yrði
skekkt gagnvart almennum fjölmiólum sem njóti niðurgreiðslu. Að mati
Samkeppniseftirlitsins er tilefni til þess að huga frekar að þessu við úrvinnslu frumvarpsins.
Miðað við texta frumvarpsins og skýringar við hann er gert ráð fyrir því aó aðeins tiltekin
efnistök einkarekinna fjölmiðla njóti endurgreiðslu, þ.e. fréttir, fréttatengt efni og umfjöllun
um samfélagsleg málefni. í frumvarpinu segir þannig orðrétt í athugasemdum við d. lið 6?.
gr. g:
„Kostnaður vegna annars efnis svo sem skemmtiþátta, kvikmynda, þ.m.t.
stuttmynda, tónlistar, íþrótta og upptaka eða beinna lýsinga a f
íþróttaviðburðum, fæst því ekki endurgreiddur."
Miðað við þessar skýringar í frumvarpstextanum er Ijóst að kostnaður vegna sambærilegs
afþreyingarefnis hjá mismunandi fjölmiðlum, almennum eða sérhæfðum, verður ekki
niðurgreiddur. Að mati Samkeppniseftirlitsins kann þó í framkvæmd að vera töluveróum
vandkvæðum háð að afmarka (launa)kostnað vegna annars vegar frétta og hins vegar
afþreyingarefnis, þannig kunna sömu starfsmenn að sinna hvorum efnisflokknum fyrir sig
auk þess sem erfitt getur verið að sundurgreina hvað kostnaður við t.a.m. vefsíðu fellur til
vegna almenns afþreyingarefnis og svo hins vegar fréttatengds efnis. Vekur
Samkeppniseftirlitið athygli nefndarinnar á þessu.
Að mati Samkeppniseftirlitsms er hætta á því að lögin muni leiða til röskunar á
samkeppnisstöðu fjölmiðla sem af einhverjum ástæðum uppfylla ekki strangar kröfurd- og
e-liðar 62. gr. g. Þessi staða leiðir jafnframt til aðgangshindrana að markaðnum þar sem
nýir fjölmiðlar sem hefja rekstur þurfa að hafa fjölbreytt efnisframboð strax frá upphafi
rekstrar til þess að njóta endurgreiðslu. Að mati Samkeppniseftirlitsins 'eiðir krafa i-liðar
62. gr. um lágmarksfjölda starfsmanna í fullu starfi jafnframt til aðgangshindrana að
markaðnum.
Til þess að bæta úr framangreindum annmörkum mætti að mati Samkeppniseftirlitsins
slaka á skilyrði frumvarpsins um fjölbreytileika þess efnis sem í boði er eða útbúa
sambærilega undanþágu og veitt er staðbundnum miðlum skv. 2. mgr. 62. gr. g. Auk þess
mætti taka til skoðunarað slaka á kröfum i-liðar 62. gr. g um lágmarksfjölda starfsmanna.
í fyrri umsögn fjallaði Samkeppniseftirlitið jafnframt um aðra þætti sem varða kröfur til
fjölmiðla sem óska eftir endurgreiðslu kostnaðar. Að mati eftirlitsins kann að vera tilefni til
þess að rýmka skilyrói f. liðar 62. gr. g um tíðni útgáfu. Þannig er Ijóst að krafan um
daglega miðlun efnis net-, hljóð- og myndmiðla og 48 útgáfudaqa prentmiðla getur reynst
minm fjölmiðlum erfið. í stað kröfu um daglega birtingu efnis á vefmiðlum mætti sem dæmi
miða við lágmarksfjölda birtinga á tilteknu tímabili t.d. einni viku eöa mánuði. Þá mætti
3 í frumvarpstextanum er sérstaklega vísað til þess að með lögunum sé m.a. ætlunin að styrkja minni og
svæðisbundna fjólmiðla: „Sú leið að endurgreiða einkareknum fjölmiðlum hiuta þess kostnaoar sem fellur til við
að afla og miðia fréttum fréttatengdu efni o.fi. er ekki aðeins hugsuð sem stuðningur við stærri fjölmiðla með
sterkar ritstjórnir heldur jafnframt sem stuðningur við smærri miðla, þ.m.t. staðbunona fjðimiðia sem gegna
mikilvægu menningar- og lýðræðishlutverki í smærri byggðum."
4
í=
skoða að fækka útgáfudögum prentmiðla sem gerð er krafa um .4 Vísast að öðru leyti til
umfjöllunar í fyrri umsögn.
í þessu sambandi er einnig mikilvægt að hafa í huga sjónarmið um fjölræði og fjölbreytni,
sbr. umfjöllun í kafla 2 hér að framan.
4.
Um misræmi í skýringum við frumvarpið að því er varðar tungumál
í 62. gr. d (a-liður 3.gr. frumvarpsins) er fjallað um markmið X. kafla B laganna. Þar kemur
fram ad auk þess að styðja við og efla útgáfu á fréttum sé ákvæðunum ætlaö að styðja við
málstefnu stjórnvalda. í athugasemdum við greinina kemur fram að stuðningur við
einkarekna fjölmiðla sé þannig einkum ætlað að styðja við fjölrniðlun á íslensku. í
skynngum við 62. gr. e (b-iióur 3. gr. frumvarpsins) kemur fram að:
„Samkvæmt gildissviði kaflans er gert að skilyrði að það efni sem fjölmiðill
miðlar sé ætlað almenningi hér á landi. í því felst að efni sé fjölmiðils se að
meginstefnu á íslensku [...] Fjölmiðlar hafa sem fyrr segir mikilvægu hlutverki
að gegna í lýðræðissamfélagi við miólun upplýsinga og sem vettvangur umræðu
og skoðanaskipta. Með aukinni tækni standa íslendingar frammi fyrir enn meiri
áskorun en áður við að vernda íslenskuna. íslenskt efni í fjölmiðlum skiptir
þannig höfuðmáli til að viðhalda tungumálinu. Með stuðningi vid miólun efnis á
íslensku er stuðlaó að því að vernda íslenskuna og efla læsi á íslensxri tungu.
Krafan um aö efni fjölmiðils sé ætlaó almenningi hérá landi verður þó ekki skilin
svo að efni megi eingöngu vera á íslensku. Efni sem ætlað er þeim hluta
almennings hér á landi sem hefur annað móðurmál en íslensku getur einnig
fallið hér undir."
Miðað við framangreint virðist Ijóst að fjölmiðlar sem sinna innflytjendum, feróamönnum,
erlendum námsmönnum og minnihlutahópum á íslandi geti notið endurgreiðslu kostnaðar.
Samkeppniseftirlitið vill þó vekja athygli á því að ákveðið misræmi virðist vera í greinargerð
með frumvarpinu en í athugasemdum við d-lið 62. gr. g. (d. liður 3. gr. frumvarpsins) segir
orðrétt:
„Þá er rétt að árétta að a f gildissviði frumvarpsins, sbr. 62. gr. e, leiðir að efni
skal veta á islensku. Fréttir, fréttatengt efni og umfjöllun um samfélagsleg
málefni á öðrum tungumálum en íslensku njóta því ekki stuðnings samkvæmt
frumvarpi þessu."
Verði túlkun ákvæöisins með þessum hætti kunna lögin að leiða til samkeppnislegrar
mismununar gagnvart innlendum fjolmiðlum sem sinna íbuum með annað móðurmál en
íslensku.
4 Af kröfunni um lágmarksfjölda útgáfudaga leiöir að hefðöundin tímarit munu ekki njóta endurgreiöslu kostnaðar
af framleiðslu frétta og fréttatengds efms.
5
5.
Um sérstakan stuðning
í 62. gr. k (h. liður 3 gr frumvarpsins) er kvedið á um svokallaðan sérstakan stuðning til
fjölmiðla sem uppfylla skilyrði X. kafla B frumvarpsins. Þessi stuóningur er ekki háður 50
m.kr. hámarki 62. gr. i (f-liður 3. gr. frumvarpsins) en tekur mið af þeim fiármunum sem
ætlaðir eru til stuðnings einkarekinna fjölmiðla skv. fjárlögum hvers árs. Miðað við texta
ákvæðisins er Ijóst að það er háð sömu takmörkunum og fjallað hefur verið um hér aó
framan enda sómu efniskröfur gerðar til endurgreiðsluhæfra fjölmiðla. Þá leiðir jafnframt
af takmarkaðri veltu minni fjölmiðla að aðeins allra stærstu fjölmiðlar landsins munu njóta
endurgreiðslu skv. þessu ákvæði. ítrekuð eru hér fvrrgremd sjónarmið um fjölræði og
fjölbreytni, sbr. umfjöllun í kafla 2 .
Að mati Samkeppniseftirlitsins mætti taka til skoöunar, til ad auka jarnræoi á milli
keppinauta, að sk.ipta þeim fjármunum sem ekki er úthlutað skv. X. kafla B frumvarpsins
með öðrum hætti, til að mynda með stofnun sjóðs.
6.
Nidurlag
Með hliðsjón af framangreindu hvetur Samkeppniseftirlitið til þess að hugað verói
sérstaklega að markmiðum um fjölræði og fjölbreytni og samkeppnisstöðu minni fjölmiðla
við þinglega meðferð frumvarpsins. Mikilvægt er að gerðar verði breytingar á frumvarpinu
sem styðja við innkomu og viðgang smærri fjölmiðla, með fjölræði, fjölbreytni og virkari
samkeppni í huga.
Líkt og fram kemur í frumvarpinu felur sú ráðstöfun að styrkja emkarekna fjölmiðla í sér
ríkisaðstoð í skilningi EES-samningsins. Fjallað er um rikisstyrki í samkeppnislógum en
eftirlit með ríkisstyrkjum fellur utan hlutverks Samkeppniseftirlitsins.5
Virðingarr'yllst,
Samkeppniseftirlitið
Hjálagt: Umsögn S?mkeppmseftirlitsins um drög að frumvarpi, dags. 15. febrúar 2019.
5 Eftiriit með ríkisstyrkjum er í höndum Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA), http://www.eftasurv.int/about-the-
authoritv/the-authoritv-at-a-alance-/eftirlitsstofnun-efta/.
http://www.eftasurv.int/about-the-
%
S A M K E P P N I S E F T I R L I T l Ð
Mennta- 09 menningarmálaráðuneytið
Soivhólsgotu 4
101 Reykjavík
Reykjavík, 15. febrúar 2019
Efni: Umsögn Samkeppniseftirlitsins um drög að frumvarpi til laga um breytingu
á lögum um fjölmiðla, nr. 38/2011 (stuðningur við öflun og miðlun frétta,
fréttatengds efnis o.fl.).
Samkeppniseftirlitið visar til umsagnarbeiðni á samraðsgátt stjórnvalda á vefsíðunni
Island.is vegna draga að frumvarpi til laga um breytingu á lögum um fjölmiðla, nr.
38/2011. Meginefni frumvarpsins er að veita stjórnvöldum heimild til að styðja við rekstur
einkarekinna fjölmiðla í formi endurgreióslu á allt aó 2.5% af tilteknum hluta
ritstjórnarkostnaöar, þó að hámarki 50 m.kr. Þá eru gerðar ymsar kröfur vegna
styrkveitingar til viðkomandi fjölmiðla og efnis þeirra.
1.
Samkvæmt samkeppnislögum nr. 44/2005 hefur Samkeppniseftirlitið hlutverki að gegna
sem malsvari samkeppni, sbr. einkum c. liður 8 . gr. laganna. í því felst m.a. að gæta þess
að aðgerðir opinberra aðila ta<marki ekki samkeppni og benda stjómvöldum á leiðir til þess
að gera samkeppni virkari og auðvelda aðgang nýrra samkeppnisaðila að markaði.
SamKeppniseftirlitið hefur jafnframt hlutverki að gegna samkvæmt X. kafla A. fjölmiðlalaga
nr. 38/2011. í kaflanum er kveðið á um sérstakt eftirlit með fjölmiölasamrunum og efti-lit
með fjolræöi og fjolbreytni 1 fjölmiölun,
Samkeppniseftirlitið hefur undanfarin ár tekið til skoðunar ýmis mál sem varða með einum
eöa öðrum hætti samkeppnisumhverfi á fjolmiðlamarkaði. Þannig beindi
Samkeppniseftirlitið t.a.m. tilmælum til menntamálaráðherra á árinu 2008 veqna tiltekinna
samkeppnishamla sem eftiriitið taldi stafa af stóðu og háttsemi Ríkisútvarosms (RÚV) á
markaði fyrir sölu auglysinga í Ijósvakamiðlum.1 Lagói Samkeppniseftirlitið til, að ef fullur
samkeppnislegur jöfnuður ætti að nást á markaðnum, þyrfti R'uV að hverfa af honum í
núverandi mynd. Til vâ a var þeim tilmælum beint til stjórnvalda að dregió yrði verulega
úr umsvifum RUV á auglýsingamarkaði og settar yrðu skyrar reglur sem takmarka þá
starfsemi þess. Tilmælum eftirlitsins hefur verið fylgt eftir m.a. í umsögnum um breytingar
1 Aiit nr. 4/2008, Samkeppnishömlur sem stafa af stoðu og háttsemi Rikisút/arpsins á markaði fyrír sölu
auglýsinga í Ijósvakamiðlum.
Borgartún 26, 1 25 Reykjavík, pósthólf 51 20
Sími 585 0 70 0 , Fax 585 0701
samkeppni@ samkeppnf.ts, v w w som keppnus
mailto:samkeppni@samkeppnf.ts
rs fjolmiðlalögum og lögum um Ríkisútvarpið.2 Frá pessum tima hafa verið gerðar tilteknar
breytingar á starfsemi RÚV, m.a. með lögum nr. 23/2013, um Ríkisútvarpið, fjöimiðil í
almannaþágu.3
Samkeppniseftirlitið veitti jafnframt nefnd ráðherra um rekstrarumhverfi fjölmiðla,
upplýsingar um stoðu samkeppni á fjölmiðlamarkaði og yfirlit yfir verkefni eftirhtsins á
þessu sviði, með bréfi, dags. 20. mars 2017.
Samkeppniseftirlitið hefur auk þess á undanförnum árum tekið til skoðunar samruna
fjölmiðlafyrirtækja. Af rannsóknum þeirra samruna er Ijóst að rekstrarstaða smærri
fjólmiðla a íslandi hefur verið erfið og hefur m .a. verið litið til þess við úrlausn málanna.4
í þessu samhengi má einnig henda á ákvarðanir Samkeppniseft'rlitsins sem varða
mælingar á notkun fjölmfðia en í þeim hefur eftirlitið revnt að auðvelda aðgengi nyrra og
smær-i fjölmiðla aó mælingunum.5 Minni fjölmiðlar hafa bent á að mogulega þurti aðKomu
rikisins að mælingum á fjölmiðlum til að tryggja jafnara aðgengi að þeim en kostnaður af
mælingunum e r hlutfallslega mikill fyrir minni fjölmiðla.6
2.
SamkeDpniseftirlitið fagnar því að leitað sé leiða til þess að styrkja sjálfstæða einkarekna
fjölmiðla á íslandi í samKeppni við m .a. erlendar efnisveitur og netmiðla. Er sú aðgerð til
þess fallin að styrKja fjölræði og fjölbreytm í fjolmiðlun sem er miKilvægt í því tilliti að efla
menningar- og lýðræðislega umræðu. Er þetta í samræmi vió það hlutverk sem
Samkeppniseftirlitinu hefur verið falið skv. fjölrmðlalögum og vitnað er til hér að framan.
Aftur á móti er það jafnfram t hlutverk Samkeppníseftirlitsins að stuðla að virkri samkeppni.
í því felsf m .a. að fylgjast með því að aðqerðir stjórnvalda takm arki ekki samkepDm að
oþórfu og benda á það sem betur mætti fara. Ein af forsendum virkrar samkeppni er að
jafnræði ríki á milli keppinauta sem starfa á sama markaði. í því fe ls tað rekstrarforsendur
viðkomandi keppinauta séu sem lÍKastar og að þeir njóti jafnræðis m .a. i skilningi laga og
í samskiptum við stjornvöid.7
í 3. q r frumvarpsdraganna er að finna tillcgu að nýrri grein 62. g. fjolmiðlalaga þar sem
fjallað er um skilyrði endurgreiðslu til fjölmiðla. Er þar að finna ýmis skilyrði sem
viðkomandi fjölmiðill þarf að upp'yila til þess að geta á tt rétt á endurgreiðslu skv.
frumvarpsdrögunum. SamkeDpmseftirlitið tekur undir það með hofundum
frumvarosdraganna að mikilvægt sé að þessar reglur séu einfaldar og gaqnsæjar til að
2 Samkeppniseftirlitið veitti umsogn um frumvarp til þeirra laga sem siðar varð að lögum nr. 23/2053 um
Ríkisútvarpið. Sjá jmsögn til rnennta- og menningarmálaráðuneytisins, dags. 17. febrúar 2012 og umsögn til
nefndasviðs Alþingis, dags. 10. maí 2012.
3 Voru þessai breytingar m.a. gerðar í tilefni af athugasemdum Samkeppniseftirlitsins og Eftirlitssiofnunar EFTA
CESA)
2 Sjá t.d. ákvörðun nr 42/205 7, Samruni Fjarsk,pta hf. og 365 miðla hf. i skilyrðum veqna samrunans var m.a.
kveötð á um auðve'dari aðgang smærri sjónvarpsstöðva sem standa að eigin dagskrárgerð að dreifikerft Vodafone
fyrii sjónvarp.
3 Sjá akvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 13/2014, Rafræn mællng Capauent ehf. á notkun Ijósvakamiðla, og nr.
61/2008, Ósk um undanþágu frá ákvæði samkeppnislaga um oann við samstarfi kepp,nauta vegna sammngs
Capacent ehf., Rivisútvarpsms ohf., 365 miðla ehf. og Skjásins miðia ehf. um rafrænar mælingar á
fjölmiðlanotkun.
6 Sjá t d skýrslu nefndar um bætt rekstrarumhverfi einkarekinna fjólmiðla.
7 Sjá umfjöllun á heimasíðu fram farastofnunarinnar OECD um jafnræ ði keppinauta (e. Competitive neutraiity).
httDi/',jwwyv oecd.oro/u n oetiCi^n/competitiveneutrai. .ymain láininqaleveiOlav.nafieldDetweenpuolicandpri/atebu
siness.htm .
2
auðvelaa framkvæmd þeirra. Aftur á moti þarf ao maii eftirlitsins að huga mjög vel að
útfærslu þessara skilyróa þannig að þau leiói ekki til ójafnræðis á milli keppinauta sem
starfa á fjölmiólamarkaði og þar með skekkingu á samkeppnisstöðu. í því samhengi þarf
sérstaklega að huga að stöóu smærri og nýrra fjölmiðla er eðli máls samkvæmt skipta
mögulegar endurgreiðstur þá hlutfallslega meira máli en stærri fjölmiðla.
í viðkomandi gæin eru m.a. eftirfarandi skilyrði lögð til:
„d. Aðalmarkmið prent- og netmiðla skal vera miðlun frétta, fréctatengds efnis
og umfjóllun um samfélagsleg málefni. Hljóð- og myndmiðlar og aörir
sambærilegir miðlar skulu starfrækja sjálfstæða frettastofu eða miðia daglega
nýjum fœttum, fréttatenqdu efni eða umfiöllun um samfélagsleg málefni
e. Efni sem birtist í fjölmiðli skal vera fjölb-eytt og fyrir allan almenning á
íslandi.
f. Prentmiðlar skulu koma út að lágmarki fjörutíu og átta sinnum á ári.
Netmiðlar, hljóð og myndmiðlar og aðrii sambærilegr mið'ar skulu miðla nýju
efni samkvæmt d-lið daglega
[ . . . ] '
Á fjölmiðli skjlu starfa að lágmarki þrír starfsmenn í fullu starfi við öfun og
miðlun efnis skv. d-hð en einn starfsmaður hjá staðbundnum fjölmiðli.
Staðbundnir fjölmiðlar eru undanþegnir skilyrði e. hóar 1. mgr."
Að mati Samkeppniseftirlitsins kann að vera ástæóa til að endurskoóa framangremd
skilyrði með það að markmiði að emfalda þau frekar og jafnframt tryggja eftir fremsta
megni að fjölmiðlar sem eiga , samkeppni við fjölmiðla sem njóta styrkja verði ekki fyrir
skekktri samkeppnisstöðu. Þannig kann krafan um miðiun fjölbreytts fréttatengds efnis (d.
og e. liður) að gera það að verkum að sérhæfðir fjölmiðlar sem fjalla um afmarkað efni
eða afmarkaöa þætti samfelagsins njóta ekki styrkja. 8 Krafan um lágmarksfjölda
starfsfólks (i. liður) er jafnframt hugsanlega þess efnis að erfitt verði fyrir litla og eftir
atvikum staóbundna fjölmiðla að njóta styrkja. Þá væri hugsanlega unnt að útfæra kröfur
um lágmarksfjölda útgáfudaga og birtingu efnis (f. liður) með opnari hætti til að auðvelda
litlum fjölmiðlum að geta notið styrkja.9 Væri slík skoðun og möguleg einföldun jafnframt
í samræmi við tillögur nefndar sem skipuð var af norskum stjórnvöldum til þess að
endurmeta styrkjakerfi fjölm,ðia par í landi og vitnað er til í frumvarpsdrögunum.10
Líkt og fram hefur komið fagnar Samkeppniseftirlitið því að leitað sé leiða til þess að styrkja
sjálfstæða einkarekna fjölmiðla á íslandi, en leggur áhersiu á að við val og útfærslu leiða
8 í umfjöllun fjölm.ðla um frumvarpsdrögm hefur verið bent á þetta álitaefni. Sjá t.d. frétt Vísis.is 14. febrúar
2019 „Telur starfsem, Fócbolta.net í hættu vegna fjölmið.afrumvarps".
http-//www /isir.is/a/201.9190219361 /telur starfserr -fotbolta.net i-haettu veona-tiolmidlafrumvarps
9 í stað kröfu um daglega bfrtingu efnis á vefmiðlum mætti sem dæmi miða við lágmarKsfjölda birtinga á tilteknu
tímabili t.d. einrn viku eða mánuð1
10 „Þann 7. mars 2017 skuað' nefnd, sem skipuð var af norskum stjórnvöldum, hvítbók sem innihélt tiliögur til að
efla fjölmiðla þar í landi. Meðal þeirra tillagna sem settar eru fram i hvítbókinni er aukning é styrkveitingum til
smærri fjöimiðla, emfoldun á umsóknarferlinu og jafnræði milli fjölmiðla óháð þvi hvernig efni er miðlað.
Tillögurnar eru til meðferðar hjá norskum stjórnvöldum.,,
3
sé hugað vel áhnfum þeirra á samkeppni milli fjölmiöla. Áskilur eftirlitið sér rétt til að
koma á framfæri frekari sjonarmiðum á s.ðari stigum.
Viróingarfyllst,
Samkeppniseftirlitið
4