S A M B A N D Í S L E N S K R A S V E I T A R F É L A G A
Alþingi
b.t. umhverfis- og samgöngunefndar
Austurstræti 8-10
150 Reykjavík
Reykjavík 4. desember 2019
1909030SA GB
Málalykili: 00.64
Efni: Umsögn um frv. um br. á I. um tekjustofna sveitarfélaga og
sveitarstjómariögum, 391. mál
Vísað er til tölvupósts frá nefndasviði Alþingis dags. 29. nóvember sl., þar sem
óskað er eftir umsögnum um frumvarp til laga um tekjustofna sveitarfélaga.
Frumvarpið er samið í ágætu samráði við Samband íslenskra sveitarfélaga og er
markmið þess að eyða réttaróvissu með því að styrkja lagagrundvöll Jöfnunarsjóðs
sveitarfélaga í kjölfar dóms Hæstaréttar frá 14. maí 2019 í máli nr. 34/2018. í málinu
var íslenska ríkið dæmt til að greiða Grímsnes- og Grafningshreppi bætur vegna
þess að framsal löggjafans á heimild til að fella niður lögbundna tekjustofna með
reglugerð var ekki talin standast lagaáskilnaðarákvæði 2. mgr. 78. gr.
stjórnarskrárinnar.
Við gerð frumvarpsins var farið ítarlega yfir það regluverk sem gildir um
Jöfnunarsjóð sveitarfélaga og er lagt til að skerpt verði í allmörgum atriðum á
lagastoð þeirra reglna sem hafa áhrif á framiög til sveitarfélaga. í greinargerð með
frumvarpinu er gerð ágæt grein fyrir þessum breytingum og ekki þörf á að tíunda
þær frekar í þessari umsögn.
Afstaða Sambands íslenskra sveitarfélaga er sú að þær breytingar á III. kafla
iaganna, sem lagðar eru til í frumvarpinu, séu nauðsynlegar og til þess fallnar að
koma í veg fyrir frekari réttaróvissu. Sambandið bendir á að umrætt dómsmál, sem
varðaði í allt fimm sveitarfélög, leiðir að óbreyttu til þess að 1.300 m.kr., af því
fjármagni sem jöfnunarsjóður hefði ella til ráðstöfunar, verður ráðstafað til þess að
greiða áfallnar kröfur umræddra sveitarfélaga á hendur ríkissjóði. Kveðið er á um
þessa ráðstöfun í b.-Iið 10. gr. frv. Umfang þessa tjóns undirstrikar mikilvægi þess
að fyrirbyggja frekari dómkröfur á hendur ríkinu vegna hugsanlegra ágalla á
lagagrundvelli sjóðsins.
FjármÖgnun
í greinargerð með frumvarpinu segir að heildaráhrif frumvarpsins verði þau að árleg
framlög úr jöfnunarsjóði, önnur en sameiningarframlög, kunni að lækka um 973
m.kr. næstu sex árin og síðan um 700 m.kr. næstu níu ár þar á eftir, eða samtals um
nærri 12 milljarða kr. á næstu 15 árum. Að meginhluta kemur þessi lækkun annarra
framlaga til vegna stóraukinna sameiningarframlaga, sem rekja má til
þingsályktunartillögu um stefnu í málefnum sveitarfélaga, þar sem fram koma
Almennt
Borgartúni 30, pósthólf 8100, 128 Reykjavík, símí 515 4900, fax 515 4903, samband@samband.is. www.samband.is
mailto:samband@samband.is
http://www.samband.is
áform um að Iögfesta lágmarksíbúafjölda í sveitarfélögum. Um er að ræða 1.000
m.kr. á ári hverju á tímabilinu 2020-2035, sbr. a-lið 10. gr. frv. Verulegur hluti, eða
1.300 m.kr. er hins vegar vegna bótagreiðslna íslenska ríkisins til fimm sveitarfélaga
á grundvelli áðurnefnds hæstaréttardóms.
Við undirbúning og vinnslu málsins hefur sambandið lagt áherslu á að íslenska ríkið
komi að fjármögnun þess kostnaðar sem af frumvarpinu leiðir, bæði hvað varðar
bótakröfur umræddra fimm sveitarfélaga og aukin sameiningarframlög. Um þetta
vísast m.a. til eftirfarandi:
1. Bókun stjórnar sambandsins frá 7. júní 2019:
[....]. Stjórn sambartdsins leggur áherslu á að dómþoli í málinu er íslenska
ríkið. í Ijósi niðurstöðu dómsins og forsendna hans er mikilvægt að dómurinn
leiði ekki til skerðingar á lögbundnum framlögum Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga
til annarra sveitarfélaga. Stjórnin telur jafnframt vert að undirstrika að
dómurinn varðar eingöngu jöfnunarframlög sem tengjast annars vegar
tekjutapi vegna lækkunar tekna af fasteignaskatti og hins vegar vegna
reksturs grunnskóla. Jafnframt leggur stjórnin áherslu á að náið samstarf
verði á milli ráðuneytis sveitarstjórnarmála og sambandsins um úrbætur á
lagaumhverfi jöfnunarsjóðs sem hafi það að markmiði að eyða óvissu um
lagagrundvöll sjóðsins.
2. Samþykkt aukalandsþings sambandsins frá 6. september 2019:
Landsþing Sambands íslenskra sveitarfélaga haldið 6. september 2019
samþykkir að mæla með því að Alþingi samþykki fyrirliggjandi
þingsályktunartillögu um stefnumótandi áætlun í málefnum sveitarfélaga
fyrir árin 2019-2033 og aðgerðaáætlun fyrir árin 2019-2023. í tillögunni er gert
ráð fyrir veglegum fjárhagslegum stuðningi Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga við
sameiningar sveitarfélaga og því er mikilvægt að ríkissjóður veiti sérstök
fjárframlög til sjóðsins til að fjármagna þann stuðning.
Óumdeilt er að verulegur kostnaður hlýst af því að sameina sveitarfélög þótt til
lengri tíma litið geti sameining skilað sér í auknu hagræði í rekstri. Reynslan sýnir þó
að mesti ávinningur af sameiningu sveitarfélaga er betri þjónusta við íbúa og
skilvirkari stjórnsýsla, fremur en að rekstur verði hagkvæmari. Að áliti sambandsins
er því afar mikilvægt að fjárhagslegur stuðningur við sameiningar verði aukinn.
Vert er að undirstrika að í fyrri sameiningarátökum sem ráðist hefur verið í hafa
viðkomandi ríkisstjórnir tryggt auknar fjárveitingar til þess að skapa hvata til þess
að sveitarfélög sameinist. Sambandið leggur þunga áherslu á að ríkið leggi nýtt
fjármagn í þetta verkefni, með vísan til þess að endurskipulagning
sveitarstjórnarstigsins þykir mikilvæg í þjóðhagslegu tilliti, og væntir eindregins
stuðnings löggjafans í því máli.
Ábendingar við einstakar greinar
Líkt og áður segir eru skýringar með frumvarpinu ítarlegar og ekki þörf á að
endurtaka þær í þessari umsögn. Við yfirferð í kjölfar fyrrgreinds hæstaréttardóms
var tekin sú afstaða að til þess að eyða réttaróvissu væri mikilvægt að gera texta III.
kafla tekjustofna ítarlegri en áður, einkum varðandi þær reglur sem gilda um
2
útgjaidajöfnunarframlög og framlög til grunnskóla. Til að gjörbreyta ekki ásýnd
laganna var þó niðurstaðan að leggja til að flóknustu þættir reglugerðar um
útgjaldajöfnunarframlög yrðu gerðir að sérstökum viðauka við lögin, frekar en að
færa þessar reglur inn í meginmál 12. gr. b. Ákvæði viðaukans munu hafa sama
lagagildi og meginmál 12. gr. b., verði frumvarpið að lögum.
Um 3. og 12. gr.
Sambandið lýsir ánægju með að í a-lið er lagt til að fjárhagslegur stuðningur við
sameinuð sveitarfélög standi í sjö ár í stað fimm, að því er varðar jöfnun
skuldastöðu, endurskipulagningu stjórnsýslu og vegna óhagstæðrar íbúaþróunar.
Um 11. gr.
Athygli er vakin á því að í B-hluta viðaukans kemur fram verkefni sem á rætur að
rekja til aðgerðar A.12 í stefnumótandi byggðaáætlun fyrir árin 2018-2024 sem
Alþingi samþykkti þann 11. júní 2018. Aðgerðin ber yfirskriftina „Akstursþjónusta í
dreifbýli" og lýtur að því að auka aðgengi - einkum fatlaðs fólks - að skipulagðri
akstursþjónustu í dreifbýli.
Sambandið telur það mjög jákvætt skref að umrædd aðgerð hafi verið tekin upp í
byggðaáætlun og styður úrbætur í þessum efnum. Leggja verður þó áherslu á að
framlög úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga til nýrra verkefna af þessu tagi leiði ekki til
skerðingar á framlögum til sveitarfélaga.
Sambandið ítrekar þá afstöðu sína, sem lýst var í umsögn um byggðaáætlun, að
forsenda þess að fjármögnun þessa verkefnis - Akstursþjónusta í dreifbýli - verði
falin jöfnunarsjóði er að nýtt fjármagn komi inn í jöfnunarsjóð. Minnt er á að hér er
ekki um lögbundið verkefni sveitarfélaga að ræða heldur átak til að efla aðgengi
sem „mæti þörfum fatlaðs fólks og annarra sem búa við aðstöðumun gagnvart
almenningssamgöngum" eins og segir í byggðaáætlun.
Af þessum ástæðum er lagt til að umhverfis- og samgöngunefnd kalli eftir
staðfestingu ráðuneytisins á því að tryggt verði nýtt fjármagn til þessa verkefnis.
Ella verði ákvæðið fellt brott úr frumvarpinu.
Tillaga um nýtt bráðabirgðaákvæði
í tengslum við lífskjarasamninga á almennum vinnumarkaði, sem undirritaðir voru
sl. vor, beindi sambandið þeim tilmælum til sveitarfélaga að gjaldskrár þeirra hækki
ekki umfram 2,5% á árinu 2020. Sveitarfélög víða um land hafa sýnt mikinn vilja til að
fara að þessum tilmælum. í því samhengi hefur einnig verið rætt um álagningu
fasteignaskatts og að reglugerð jöfnunarsjóðs um fasteignaskattsframlag virki
letjandi gagnvart lækkun fasteignaskatts, þ.e. sveitarfélög sem lækka
álagningarhlutfall fá jafnframt lægra framlag til fasteignaskattsjöfnunar, sbr. d-Iið
11. gr. Iaganna.
Einfalt er að ráða bót á þessum vanda og bendir sambandið á að hægðarleikur er að
aftengja tímabundið ákvæði d-liðar 3. gr. frv. með bráðabirgðaákvæði við Iögin.
Slíkt ákvæði gæti hljóðað á þessa leið:
3
Við útreikning framlags skv. d-lið 11. gr. laganna á árunum 2020 og 2021 skal
miða við álagningarhlutfall fasteignaskatts á árinu 2019, enda hafi
álagningarhlutfall í viðkomandi sveitarfélagi lækkað frá því ári.
Skýring: Með setningu bráðabirgðaákvæðis er leitast við að giróa fyrir að
sveitarfélög sem lækka álagningarhlutfall fasteignaskatts á árunum 2020 og 2021
verði jafnframt fyrir skerðingu á fasteignaskattsframlögum skv. reglugerð nr.
80/2001, með síðari breytingum, um jöfnun tekjutaps sveitarfélaga vegna lækkunar
tekna af fasteignaskatti.
Samband íslenskra sveitarfélaga leggur áherslu á að þær úrbætur á III. kafla
tekjustofnalaga sem lagðar eru til ífrumvarpinu taki gildi sem fyrst.
Sambandið leggur jafnframt þunga áherslu á að áður en frumvarpið verður
samþykkt sem lög frá Alþingi þurfi að liggja fyrir skýr loforð um að tryggja
fjármögnun sameiningarframlaga og bótagreiðslna, eins og rakið er í þessari
umsögn. Er þess vænst að í nefndaráliti komi fram að við undirbúning
fjármálaáætlunar 2021-2025 verði tryggð fjárheimild á grundvelli niðurstöðu
viðræðna milli viðkomandi ráðuneyta og sambandsins um málið.
Lokaorð
Virðingarfyllst
SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
sviðsstjóri lögfræði- og velferðarsviós
4