S A M B A N D Í S L E N S K R A S V E í T A R F É L A G A
Skrifstofa Aíþingis - nefndasvið
b.t. alisherjar- og menntamálanefndar
Austurstrætí 8-10
150 Reykjavík
Reykjavík 13. nóvember 2019
1911012SA VÓHS
Máiaiykiil: 00.63
Efni: Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á lögum um grunnskóla, nr.
91/2008 (ritfangakostnaður), 230. mál
Vísað er tii umsagnarbeiðni frá allsherjar- og menntamálanefnd Afþingis, dags. 25.
október slv þar sem óskað et umsagnar um frumvarp til laga um grunnskóia
(ritfangakostnaður), 230. mál. Frumvarpið leggur tii að feiit verðí á brott ákvæði
grunnskólalaga um að opinberum aðilum sé ekki skylt að ieggja nemendum ti! gögn
ti! persónulegra nota, svo sem ritföng og pappír.
Könnun frá 2016 og áframhaldandi tílraunaverkefni
Umræðan um gjaldfrjálsan grunnskóla, þar með talin námsgögn og skólamáltíðir
koma regluiega til umræðu á vettvangi sveitarféiaganna. Árið 2016 vöktu samtökin
Barnahetil, Heimili og skóli og Velferðarvaktin athygii stjórnvaida á að þarna var um
að ræða umtalsverðar fjárhæðír fyrir fjölskyldur og farið var því fram á að
heimildarákvæði 1 grunnskóialögum um gjaldtöku yrði feilt niður. Vissuiega er sú
lagabreyting í höndum Alþíngis, en ekki iiggur fyrir afstaða mennta- og
menningarmálaráðuneytisins tíl frumvarpsíns.
Sambandið brást við erindum frá framangreindum samtökum í maí 2016 með því að
kanna kostnað foreidra vegna námsgagna. Tii grundvaliar þeirri athugun voru listar
frá grunnskólum víða um land um nauðsynleg námsgögn. Við skoðun á þessum
listum kom í Ijós að skólar gerðu mjög mismunandi kröfur um hvaða gögn
nemendum ber að koma með í skólann. Kostnaðurinn var þar af leiðandE mjög
mismunandi á milii sveitarfélaga. Mismunurinn gat einnig verið umtalsverður á milli
skóla í sama sveitarfélagi. í könnuninni kom fram að kostnaðurinn var mjög
mismikiii eftir skóium en meðalkostnaður var um kr. 8.000.- í kjölfarið sendi
sambandið ábendingu til skólanefnda og skólaskrifstofa þar sem vakin var athyglí á
þessum kostnaði og þeim tiimælum beint tii skóianefnda og skóiaskrifstofa að
kanna framkvæmd þessara mála f sfnu sveitarfélagi. Út frá könnuninni var
heiidarkostnaður vegna námsgagna nemenda talínn nema um kr. 352.000.000.- Ef
sá kostnaður væri reiknaöur út frá birtum gildum vfsitöiu framfærslukostnaðar og
vísitölu neysluverðs að teknu tilfiti til verðbólgu hefur þessi kostnaður hækkað um
8,4% frá 2016 og nemur nú m.v. oktöber 2019, kr. 381.702.169.-1
Á undanförnum árum hefur skapast mikili þrýstingur frá samfélagínu og ýmsum
hagsmunahópum á sveitarféiögin að greiða þennan kostnað. MikiII meirihluti
sveitarfélaga hefur orðíð við þeirri ósk en þó er vert að hafa í huga að það hefur f
allmörgum tíivikum verið gert sem tilraunaverkefni, t.a.m. f Hafnarfírði.
1 Fjöldí barna á grunnskólaaidri á íandínu, m.v. 1. janúar 2018, teija nú 45.744 börn.
Borgartúnl 30, pósthólf 8100, 128 Reykjavík, sími 515 4900, fax 515 4903, samband@sambandJs. www.ssmband.is
http://www.ssmband.is
Kostnaðarmat
Sveitarfélögin eru sjálfstæð stjórnvöld, sbr. 1. mgr. 78. gr. stjórnarskrár. Pá hafa
sveitarféíögin sjáifstæða tekjustofna og sjálfstætt va!d, innan ramma laga, tii að
taka ákvarðanír um nýtíngu þeirra og ráðstöfun, sbr. 2. mgr. 78. gr. stjórnarskrár og
nánari fyrirmæli f sveitarstjórnariögum og iögum um tekjustofna sveitarfélaga nr.
4/1995, með síðari breytingum.
f frumvarpinu er gert ráð fyrir að sveitarfélögin taki á sig kostnað vegna gagna sem
nemendur munu nota til persónulegra nota, svo sem ritföng og pappír sem
sveitarfélögunum ber ekki skylda til samkvæmt gildandi lögum og sem ekki var gert
ráð fyrir þegar samið var um yfirfærslu grunnskólans frá ríki yfir til sveitarfélaga árið
1996.
Þrátt fyrir að um sé að ræða þingmannafrumvarp teiur sambandið mikiivægt að
vfsa til 129. gr. sveitarstjórnarlaga, sem kveður á um skyldu tii að láta fara fram
sérstakt mat á áhrifum lagafrumvarps á fjárhag sveitarfélaga. Afstaða sambandsins
er sú að ekki sé eðlííegt að gerðar séu minni kröfurtií þingmannafrumvarpa heldur
en stjórnarfrumvarpa, heldur sé það eðlilegur þáttur í afgreiðslu mála á Alþingi að
kaila eftir fuiínægjandi mati á áhrifum mögulegra lagabreytinga. Ekki er
fullnægjandi að vísa tii könnunar Velferðarvaktarinnar eingöngu heldur verður að
meta kostnaðaráhrif frumvarpsins með sérstöku mati, sér í lagi f Ijósi þess að
sveitarfélög, sum hver hafa tekið þátt í þessum kostnaði sem tilraunarverkefni. í
kafia frumvarpsins sem fjallar um mat á áhrifum þess segir einungis:
Grunnskólör eru reknir á vegum sveitarfélaganna og árið 2017 voru í
þe/m 45.195 börn. Samkvæmt könnun Veíferðarvaktarinnar árið 2018
eru nú 67 af 72 sveitarfélögum með gjaldfrjáls námsgögn fyrir
grunnskólanemendur. Jafnframt reka ekki öll þau sveltarfélög sem
eftir standa grunnskóla skóíaárið 2019-2020 auk þess sem þar býr
aðelns um 1% landsmanna. Með tilliti til þess og að meírí hluti
umræddra sveitarfélaga hefur þegar ákveðið að draga úr
kostnaðarþátttöku grunnskólanema má ætla að heiidarkostnaður
frumvarpslns sé óverulegur fyrír þau sveitarféiög sem eftir standa.
Með hliðsjón af fjármálakafla sveitarstjórnarlaga og þeim kröfum sem þar eru
gerðar, verður að teija að þær tillögur sem lagðar eru til í frumvarpinu verði að fara f
gegnum sérstakt mat á áhrífum þeirra á fjárhag sveitarféiaga. Enn fremur, verði
ágreiningur um niðurstöðu kostnaðarmats á lagafrumvarpi skal gera sérstaka grein
fyrir því f kostnaðarumsögn sem ska! fylgja með frumvarpi þegar það er lagt fyrir
Alþingi, sbr. 4. mgr. 129. gr. sveitarstjórnarlaga.
Lokaorð
Sú röksemd að þessi kostnaður sé íþyngjandi fyrir tekjulágar fjölskyldur á fyllilega
rétt á sér og tekur sambandið því undir margt sem kemur fram í greinargerð með
frumvarpinu. En eins og fram hefur komið er lagaieg skylda sveítarfélaganna Ijós.
Ailar tilíögur að breytingum sem munu hafa fjárhagsleg áhrif á sveitarféiögin verður
þó að kostnaðarmeta frá grunni. Verði ákvörðun tekin um að auka útgjöld
sveitarfélaga með lagaboði er Ijóst að um umtalsverðar fjárhæðir er að ræða og
óvissa er um hvort að fjármagn fylgi með frá ríkinu. Sambandi leggst þvf gegn
2
samþykkt frumvarpsins nema tryggt verði að sveitarfélögunum verði bættur sá
kostnaðarauki sem af því hlýst.
Virðingarfyllst
SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
3