f j ö l s k y l d u s v ið
® k l A K U R EY RA RBÆ JA R
Velferðarnefnd Alþingis
Umsögn velferðarráðs Akureyrarbæjar vegna þingskjals 123.
Frumvarp til laga um breytingu á barnaverndarlögum nr. 80/2002 (refsing við tálmun eða
takmörkun á umgengni).
í greinargerð með frumvarpinu er lagt til að tálmanir eða takmörkun á umgengni bams við
annað foreldri sitt verði gert að jöfnu við vanrækslu eins og hún er skilgreind á grunni
bamavemdarlaga en nú er notað við svokallað SOF kerfi sem stefnt er á að fái endurskoðun hjá
Bamavemdarstofu. í SOF kerfinu er talað um tilfinningalega vanrækslu sem eina tegund
vanrækslu. Það þyrfti að ígmnda vel kosti og galla þess að gera tálmanir eða takmarkanir á
umgengni bams við annað foreldrið að tilkynningarefiii á gmnni bamavemdarlaga. Hvar sleppir
sýslumanni sem vinnur á gmndvelli bamalaga og bamavemdaryfirvöldum sem vinna á
gmnvelli bamavemdarlaga.
Deilur á milli foreldra er varðar umgengni og forsjá hefur hingað til ekki flokkast undir
tilkynningarefni á gmnni bamavemdarlaga. Hins vegar era mörg dæmi þess að mál bama séu
til könnunar og meðferðar á granni bamavemdarlaga á sama tíma og foreldrar em að deila sín
á milli um umgengni eða forsjá hjá sýslumanni eða dómstólum. Reynt hefúr verið að setja skýr
mörk í efiiinu, þ.e. hvaða þættir gera mál þessara bama að bamavemdarmáli. Oft em fínar línur
og jafnvel óljósar þama á milli.
Ráðgjafar hjá sýslumanni hafa í einhverjum tilvikum tilkynnt mál til bamavemdamefhda enda
ber þeim skylda til þess sbr. 17. gr. bvl. hafi þeir upplýsingar um að bam búi mögulega við
óviðunandi uppeldisaðstæður, verði fyrir ofbeldi eða annarri vanvirðandi háttsemi eða stofni
heilsu sinni og þroska í hættu.
Fyrir breytingu á málsmeðferð þessara mála hjá sýslumanni árið 2013 unnu starfsmenn
bamavemdar umsagnarmál að beiðni sýslumanns og fr amfylgdi úrskurðum um umgengni þegar
þeir lágu fyrir og sýslumaður leitaði eftir aðstoðar bamavemdar. Þessi mál vom ávallt aðskilin
frá málum sem unnin vom á gmndvelli bamavemdarlaga. Eftir að sýslumaður tók alfarið við
vinnslu þessara mála þótti skjóta nokkuð skökku við hversu fáir ráðgjafar/sáttaaðilar vom ráðnir
í þessi verkefiii miðað við umfangið. Má gefa sér að það þyrfti að ráða fleiri ráðgjafa/sáttaaðila
til að hafa möguleika á að vinna málin með skilvirkari hætti og bæta málsmeðferð og jaftivel
opna aftur fyrir þann möguleika að vinna málin í samvinnu við bamavemd. En sáttameðferð
ætti ffekar að vera sá gmndvöllur sem aðstoðar foreldra/forráðamenn við að ná árangri í
umgengnismálum í stað refsingar.
Fjölskyldusvið Akureyrarbæjar • Glerárgötu 26 • 600 Akureyri • Sími: 460 1420 • Netfang: fjolskyldusvid@ akureyri.is
mailto:fjolskyldusvid@akureyri.is
Tálmanir og takmarkanir á umgengni tíðkast því miður og geta ástæðumar verið margvíslegar.
Það foreldri sem ætlar sér að tálma umgengni vegna t.d. fiknivanda hins foreldrisins mun að
öllum líkindum ekki afhenda barn í umgengni jafnvel þó að fangelsisrefsing liggi við. Ljóst er
að í núverandi löggjöf eru fyrir hendi ákveðin úrræði til að spoma við tálmunum, líkt og
dagsektir, fjámám og innsetning. Þessar leiðir eiu til staðar í löggjöfinni en vandinn við
núgildandi úrræði er fyrst og fremst hve marklausar þær verða þar sem það tekur svo langan
tíma að leysa úr málum hjá sýslumanni. Lausnin við tálmunum og takmörkunum á umgengni
væri því ffekar að mati umsagnaraðila að auka fjárveitingar til sýslumannsembætta til þess að
auka málshraðann á umgengnismálum til muna og eftir atvikum einnig barnavemdar, þar sem
samvinna milli embætta gæti verið lykilþáttur í málum sem þessum. Ekki er að sjá hvemig
refsiákvæði sé til þess fallið að einfalda málin og auka málshraðann. En álagið á
bamaverndarkerfinu og sýslumannsembættum er nú þegar mjög mikið.
Ef markmiðið með fmmvarpi þessu er að spoma við tálmunum þá þarf að virkja núverandi kerfi
betur. Eins og áður sagði eru úrræðin fyrir hendi en þau em ekki skilvirk. Málsmeðferðin hjá
sýslumanni í dag er ekki skilvirk, hvert skref tekur marga mánuði sem er óásættanlegt og þjónar
ekki hagsmunum bama. Má velta því fyrir sér hvort stór ástæða fyrir því hversvegna fólk gefst
upp í tálmunarmálum sé vegna þess að fólk horfir á mánuðina líða og ekkert gerist í málinu
þeirra. Mikilvægt er í þessu samhengi að aðstoða fólk sem á í umgengnisdeilum. Það kann að
vera að barnavemd geti komið þar að og menn horfi aftur til baka fyrir breytinguna á
barnalögum nr. 61/2012 og nýtt meira samvinnu sýslumaims og bamavemdar eins og áður hefur
komið fram. Mikilvægt er að skoða þessi mál í stærra samhengi með hagsmuni og velferð
bamsins að leiðarljósi.
Tálmanir og takmarkanir á umgengni er málefni sem varðar velferð bama samfélagsins. Oft er
í þessum málum um langvinn og erfið mál að ræða sem em andlega erfið fyrir þolendur, þami
sem tálmun beinist að og ekki síður barnsins og vissulega þarf að vinda að því bráðan bug.
Með endurskoðun á málsmeðferð hjá sýslumanni auk aukinnar samvinnu við bamavemd er
hægt að gera kerfið okkar skilvirkara og ná þeim markmiðum sem að er stefnt með umræddu
frumvarpi, þ.e. að tryggja að réttindi bams til umgengni við báða foreldra sé í hávegum haft,
enda skiptir það verulegu máli fyrir velferð bamsins.
Ljóst er að böm eiga rétt á að umgangast báða foreldra sína, nema það sé talið andstætt
hagsmunum þeirra. Á foreldmm hvílir sú skylda að grípa til þeirra ráðstafana scm við vcrður
komið til þess að tryggja að sá réttur sé virtur. Mikilvægt er því að bregðast við ef þessi réttindi
em ekki virt, með hagsmuni bama að leiðarljósi. Hins vegar telur velferðarráð Akureyrarbæjar
það ekki vera í samræmi við hagsmuni bama að umgengnistálmun eða takmörkun á umgengni
verði gerð refsiverð, en Akureyrarbær samþykkti í janúar 2019 aðgerðaráætlun um innleiðingu
Bamasáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Því miður er sú staða í þjóðfélaginu að sum böm njóta vemlega takmarkaðrar eða jafiivel engrar
umgengni við annað foreldri sitt. Málin em eins misjöfn og þau em mörg og ástæður þess að
umgengni á sér ekki stað getur verið mjög mismunandi. Hægt er að taka undir það að ákveðin
úrræði þurfa að vera fyrir hendi, en í samræmi við hagsmuni bama telur umsagnaraðili að sektir
og fangelsisrefsing við tálmunum teljist mjög harkaleg viðbrögð og sé ffekar til þess fallið að
auka deilur foreldra og þar með togstreitu í lífi bams.
Að því sögðu styður velferðarráð Akureyrarbæjar því ekki umrætt frumvarp og skorar á
þingmenn að horfa á málið í stærra samhengi með það að markmiði að hægt verði að leysa hratt
og örugglega úr tálmunarmálum, í samræmi við hagsmuni og vilja bams í hverju máli.
Að lokum skal þess getið að umrætt ffumvarp var einnig lagt fyrir bamavemdamefnd
Eyjafjarðar til umræðu.
Halldóra K. Hauksdóttir,
Samþykkt á fundi velferðarráðs Akureyrarbæjar 6. nóvember 2019.