S A M B A N D Í S L E N S K R A S V E I T A R F É L A G A
Skrifstofa Alþingis - nefndasvið
b.t. allsherjar- og menntamálanefndar
Austurstræti 8-10
150 Reykjavík
Reykjavík 10. október 2019
1910008SA VÓHS
Málalykill: 00.63
Efni: Umsögn um frumvarp til laga um skráningu einstakiinga, þskj. 101
-101. mál
Vísað er til umsagnarbeiðni frá allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis,
dags. 26. september sl., þar sem óskað er umsagnar um frumvarp til laga um
skráningu einstaklinga, 101. mál. Gert er ráð fyrir að frumvarpið komi í stað
gildandi laga um þjóðskrá og almannaskráningu nr. 54/1962. Frumvarp um
sama efni var til umfjöllunar á síöasta löggjafarþingi, 772. mál en náði ekki
fram að ganga.
Meginefni frumvarpsins
Efni frumvarpsins gerir Þjóðskrá íslands kleift að skrá einstaklinga, viðhalda
skránni og miðla upplýsingum úr henni með þeim hætti að það samræmist
kröfum sem gerðar eru í nútímasamfélagi, m.a. með hliðsjón af
persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga. Helstu markmið frumvarpsins
eru eftirfarandi:
• Að til staðar sé áreiðanleg skrá yfir einstaklinga sem skapi grundvöll
fyrir tiltekin réttindi þeirra og skyldur.
• Settar verða reglur um hvaða upplýsingar megi skrá í þjóðskrá.
• Stofnuninni veröur heimil vinnsla persónuupplýsinga, þ. á m.
viðkvæmra persónuuppiýsinga.
• Einstaklingar sem hafa verið eða eru búsettir erlendis og skráðir eru í
þjóðskrá, verða ábyrgir fyrir því að upplýsingar um þá séu réttar.
• Útgáfa kerfiskennitölu verður heimil öðrum opinberum aðilum.
• Hætt verður að afhenda þjóðskrá í heild sinni.
• Frumvarpið hefur að geyma skýra heimild fyrir Þjóðskrá íslands til að
vernda skráða einstaklinga gegn afhendingu upplýsinga.
• Ekki stendur til að breyta fyrirkomulagi fjármögnunar Þjóðskrár
íslands.
Borgariúni 30, pósthólf 8100, 128 Reykjavík, sími 515 4900, fax 515 4903. samband(ajsarnband:j.s. v/vvw.s;
Athugasemdir sambandsins
í greinargerð meó frumvarpinu kemur fram á bls. 14 að ráðuneytið hafi tekið
að hluta undir tillögur og ábendingar sambandsins í fyrra samráðsferli og
gert viðeigandi breytingar á frumvarpinu. Frumvarpið eins og það hefur
verið lagt fram nú gerir ráð fyrir að í þjóðskrá verði einnig skráð búseta
einstaklinga en ekki lögheimili eingöngu. Var þessi tillaga sambandsins sett
fram með hliðsjón af fyrirhugaðri skráningu á skiptri búsetu barna en á
þingmálaskrá dómsmálaráðherra fyrir 150. löggjafarþing er að finna
frumvarp til breytingar á barnalögum sem fjallar um skipta búsetu barna. Þá
hafi í greinargerð með frumvarpi því sem varð að nýjum heiidarlögum um
lögheimili og aðsetur, verið gert ráð fyrir því að Þjóðskrá gæti skráð bæði
lögheimili barns og aðsetur. Fyrirhugaðar breytingar á lögum kalla þó á það
að sveitarfélögin geti sinnt lögbundnum skyldum sínum gagnvart börnum
og foreldrum þeirra og því má færa rök fyrir því að sveitarfélög fái
upplýsingar frá þjóðskrá án þess að sérstakt gjald komi til s.s. síðar verður
rakið í umsögn þessari.
í 11. gr. frumvarpsins er lögð til sú nýbreytni að aðeins opinber stjórnvöld
geti haft milligöngu um stofnun kerfiskennitölu, ólíkt því sem hefur tíðkast.
Sambandið lítur svo á að sveitarfélögin teljist til opinberra stjórnvalda
samkvæmt tilgreindu ákvæði. í skýringum við ákvæði 11. gr. eru nefnd dæmi
um opinbera aðila sem geta haft milligöngu um skráningu kerfiskennitölu,
t.a.m. Útlendingastofnun, lögreglustjórar, menntastofnanir og
heilbrigðisstofnanir. Frumvarpið fjallar þannig ekki með nógu skýrum hætti
um hlutverk sveitarfélaganna í þessu sambandi. Vissulega myndi það auka
nærþjónustuáhrifin ef sveitarfélögin fá að sækja kerfiskennitölu fyrir þá sem
hingað koma til lands erlendis frá, innan EES, og starfa hér tímabundið því
staðreyndin er sú að lögreglustjóraembættin eru ekki nema 9 talsins og
talsverðar fjarlægðir eru á milli þeirra. Heimild sveitarfélaga sem opinberra
aðila til að sækja um kerfiskennitölur mun því hafa mikið hagræði í för með
sér, með auknu þjónustustigi, öflugra samfélagi og minnkun tekjutaps vegna
staðgreiðslu launa. Sambandið telur því mikilvægt að í skýringum við ákvæði
11. gr. sé með mjög skýrum hætti fjallað um hlutverk sveitarfélaganna og að
þau fái afdráttarlausa heimild til að annast milligöngu um skráningu
kerfiskennitölu.
Fjármögnun Þjóðskrár - forsendur fyrir gjaldfrelsisákvæði fyrir
sveitarfélög
Verkefni sveitarfélaga eru flest lögbundin og má þar helst nefna aðstoð við
erlenda ríkisborgara, barnavernd, félagsþjónusta, fjárhagsaðstoð, málefni
aldraðra og fatlaðra, ýmis upplýsingagjöf vegna barna, dýrahald, rekstur
grunn- og leikskóla og ýmis verkefni og útgáfa leyfa tengd störfum
skipulags- og byggingarfulltrúa.
2
Að áliti sambandsins á aðgangur að grunnskrá ríkisins, þjóðskrá, ásamt
aðgangi að fasteignamati að vera án endurgjalds. Þjóðskrá íslands heldur
fasteignaskrá og þjóðskrá, ákveður brunabóta- og fasteignamat, ásamt því
að gefa út vegabréf. Stofnunin gegnir því afar þýðingarmiklu hlutverki fyrir
samfélagið og því er það óskiljanlegt að stofnunin skuli vera fjármögnuö úr
ríkissjóði einungis að hluta.
Sambandið gerir ekki athugasemdir við það að innheimt séu gjöld fyrir
útgáfu vottorða o.þ.h. í tengslum viö þjónustu stofnunarinnar. Sambandið
telur hins vegar rétt að árétta þá afstöðu að sveitarfélögin þurfa sem
stjórnvöld að hafa greiðan aðgang að grunnskrám þjóðskrár og að ekki sé
réttlætanlegt að þau þurfi að greiða sérstaklega fyrir þá þjónustu sem tengd
er lögskyldum verkefnum þeirra. í því samhengi bendir sambandið á að það
skiptir sveitarfélögin verulegu máli varðandi útgreiðslu félagslegra bóta og
ýmissa ívilnana til íbúa sveitarfélaga að sveitarfélögin fái sem fyrst
upplýsingar um nýja íbúa vegna þjónustuskyldna þeirra, t.d. vegna móttöku
íbúá af erlendum uppruna og skólagöngu barna almennt, svo dæmi séu
tekin. Pví tekur sambandið mjög jákvætt undir ákvæði 3. mgr. 21. gr.
frumvarpsins að sveitarfélögin fái aðgang að árlegum íbúaskrám, án þess að
sérstök greiðsla komi fyrir. Hins vegar er það álit sambandsins að þegar
ákvæði frumvarpsins leggur þær skyldur á herðar sveitarfélögunum að
yfirfara íbúaskrá sína með reglubundnum hætti en eigi sjaldnar en þrisvar á
ári, sbr. 3. mgr. 17. gr. frumvarpsins, þá sé eðlilegt fyrirkomulag að
sveitarfélagið fái íbúaskrána afhenta oftar en árlega og þá sveitarfélaginu að
kostnaðarlausu. LÖgð er því til eftirfarandi breyting á ákvæði 3. mgr. 17. gr.
frumvarpsins, svohljóðandi:
Sveitarfélög eiga, án þess að sérstök greiðsla komi fyrir, rétt á
áríegum fbúaskrám skv. 17. gr. þegar þess er óskað.
Ársgömul gjaldskrá Þjóðskrár íslands, nr. 11/2018, tók gildi 1. febrúar 2018.
Helstu breytingar frá fyrri gjaldskrá snúa að hækkun gjalda vegna
þjóðskrársamninga en jafnframt er innleiddur afsiáttur vegna miðlunar á
gögnum úr fasteignaskrá. Prátt fyrir að flestir Iiðir gjaldskrár Pjóðskrár sem
snúa að fasteignaskránni hækki ekki þá hækkar árgjaldið fyrir afnot af
þjóðskrá, einingaverð í uppfletti og gjöld fyrir úrtaksvinnslur að jafnaði um
13%.
Samkvæmt gjaldskrá Þjóðskrár íslands greiða sveitarfélögin nú þegar gjald
fyrir afnot af fasteignamati og kerfi til álagningar fasteignaskatts og
fasteignagjalda. Nemur gjaldið 0,0060% af heildarfasteignamati í viðkomandi
sveitarfélagi m.v. 31. desember ár hvert. Gjaldið er innheimt árlega í
janúarmánuði. Ef sveitarfélögin þyrftu að greiða því til viðbótar þann
kostnað sem fram kemur á áskriftarsíðum þeirra á heimasíðu Þjóðskrár, þá
myndu sveitarfélögin greiða einingaverð fyrir upplýsingar úr hverju svæði í
3
fasteignaskrá er varða mannvirkja- og lóðasvæði, matssvæði og
eigendasvæði og miðast einingaverð við fjölda fasteigna (uppflettinga) á
hverju almanaksári og reiknast afsláttur þegar tilteknum fjölda fasteigna er
náð. Til að varpa Ijósi á þennan viðbótarkostnað þá vísast í dæmi um 1600
manna sveitarfélag sem þarf að greiða til Pjóðskrár árgjald fyrir afhendingu
upplýsinga úr þjóðskrá, kr. 234.600, auk fasteignamatsgjalds sem greiðist
árlega, kr. 1.335.728. Mánaðarlegar uppflettingar úr fasteignaskrá eru síðan
breytilegar en hafa að jafnaði síðustu fjögurra mánaða numið 6.703 kr.
Umræddar upplýsingar sem sveitarfélögin þurfa að kalla eftir frá þjóðskrá
eru nauðsynlegar fyrir starfrækslu sveitarfélaga svo þeim verði gert kleift að
sinna lögbundnum verkefnum sínum.
Að öllu framangreindu virtu tekur sambandið því heilshugar undir með
ráðuneytinu að tilefni sé til að setja á laggirnar vinnuhóp sem fari yfir það
hlutverk að greina samfélagslegan ávinning af því að gera aðgengi að
upplýsingum úr þjóðskrá og öðrum grunnskrám stofnunarinnar, m.a.
fasteignaskrá, gjaldfrjálsan og lýsir sig reiðubúið til að taka þátt í þeirri vinnu
en leggur jafnframt áherslu á að aðkallandi er að sú vinna hefjist sem fyrst
og Ieitar eftir atbeina nefndarinnar í þeim efnum.
Sambandið er mjög fylgjandi því að frumvarp til nýrra heildarlaga um
skráningu einstaklinga nái fram að ganga. Þó eru ýmis atriði sem horfa þarf
til við þinglega meðferð þess eins og að framan hefur verið rakið.
Lokaorð
Virðingarfyllst
SAMBAND ÍSLENSKRA SVEITARFÉLAGA
sviðsstjóri lögfræði- og velferðarsviðs
4