Hér komi titill
Alþýðusamband íslands
Alþingi
Nefndasvið Austurstræti 8-10
150 REYKJAVÍK
Reykjavík 6.6.2019
Tilvísun: 201906-0012
Efni: Umsögn um frumvarp til laga um breytingar á lögum um félagslega aðstoð og lögum
um almannatryggingar (framfærsluuppbót og meðferð atvinnutekna) 954.mál.
Alþýðusamband Islands hefur fengið til umsagnar frumvarp til laga um breytingar á lögum
um félagslega aðstoð og lögum um almannatryggingar (framfærsluuppbót og meðferð
atvinnutekna) 954.mál.
Megin breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu snúa í fyrsta lagi að því að dregið verði úr
áhrifum annarra tekna en bóta almannatrygginga og félagslegrar aðstoðar við útreikning á
sérstakri uppbót til framfærslu (framfærsluuppbót) til örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega
(„afnám krónu á móti krónu skerðingar"). Þetta verði gert annars vegar með því að miða
útreikning á sérstakri uppbót við 65% tekna lífeyrisþega í stað allar tekna (100%) líkt og nú er
og hins vegar með því að telja 50% af fjárhæð aldurstengdrar uppbótar til tekna í stað 100%
líkt og nú. Í öðru lagi er lagt til að heimilt verði að telja einungis til tekna við útreikning á
greiðslum almannatrygginga þær atvinnutekjur sem aflað er á þeim tíma sem einstaklingur
á rétt á greiðslum frá almannatryggingum. Í þriðja lagi er í frumvarpinu lagt til að gildandi
reglugerðarákvæði um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyrir verði fest í lög.
ASÍ tekur undir mikilvægi þess að gera breytingar á ákvæðum laga um almannatryggingar er
varða réttindi örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega svo bæta megi kjör þess hóps og koma í
veg fyrir „krónu á móti krónu" skerðingar sem eru með öllu óásættanlegar. ASI telur í því
samhengi hins vegar löngu tímabært að fram fari heildarendurskoðun á réttindum
almannatrygginga sem tryggi einstaklingum með skerta starfsgetu viðunandi framfærslu og
þjónustu samhliða því sem greiðslukerfið verði einfaldað með auknum möguleikum til
atvinnuþátttöku og minni tekjuskerðingum. SFú breyting sem hér er lögð til kemur með
engu móti í stað nauðsynlegrar heildarendurskoðunar og má ekki verða til þess að hún
dragist enn frekar. Núgildandi bótakerfi almanatrygginga er flókið, ógagnsætt og dregur
mjög úr hvata til atvinnuþátttöku. Þótt þær breytingar sem lagðar eru til í frumvarpinu, um
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GU ÐRÚNARTONI 1 • 105 REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: 535 56 01 • ASI®AS1,IS • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
að dregið verði úr áhrifum annarra tekna og aldurstengdrar uppbótar við útreikning
sérstakrar uppbótar, komi vissulega í veg fyrir þá 100% tekjutenginu sem nú er innbyggð í
bótakerfi örorkulífeyrisþega gagnvart þeim einstaklingum sem hafa lágar atvinnu- og/eða
lífeyrissjóðstekjur, eru tekjuskerðingar gagnvart þessu hóp áfram brattar auk þess sem
breytingin verður enn til þess að flækja tekjuskerðingarreglur almannatrygginga. Þá er rétt
að árétta að umræddar breytingar ná einungis til þeirra lífeyrisþega sem hafa aðrar tekjur en
tekjur almannatrygginga og/eða aldurstengda örorkuuppbót almannatrygginga.
ASÍ telur afar óheppilegt hversu skammur tími gefst til umræðu og umsagnar um frumvarpið
sem varðar mikilvæg réttindi og afkomu fjölda fólks.
Samkvæmt greinagerð frumvarpsins eru ofangreindar breytingar á tekjuskerðingarreglum
sérstakrar uppbótar hugsaðar sem brú yfir í nýtt greiðslukerfi vegna skertrar starfsgetu sem
hafinn er undirbúningur að byggt á skýrslu samráðshóps um breytt framfærslukerfi
almannatrygginga sem lauk störfum í maí síðastliðnum. Ekki er hins vegar ljóst hvernig
breytingar samkvæmt frumvarpinu spila inn í hugmyndir að heildarendurskoðun
greiðslukerfisins. Ef stjórnvöld hyggjast horfa til þeirra hugmynda sem settar eru fram í
skýrslu starfshópsins sem grundvöll að breyttu greiðslukerfi þarf umtalsvert
viðbótarfjármagn inn í almannatryggingarkerfið auk þess sem veita þarf nægilegt fjármagn í
að styrkja alla umgjörð og þjónustu við einstaklinga með skerta starfsgetu og tryggja nægilegt
framboð starfa svo unnt sé að undirbyggja breytingarnar. Það mun ekki gerast án fyrirhafnar
og fjármagns. Í tillögu til þingsályktunar um fjármálastefnu fyrir árin 2020-2024 er gert ráð
fyrir að veita árlega 4 ma.kr. aukalega til örorkulífeyris almannatrygginga vegna fyrirhugaðra
breytinga á greiðslukerfi almannatrygginga. Ekki liggur fyrir á þessari stundu hvort til stendur
að gera breytingar á þeirri fjárhæð í væntri breytingartillögu á tillögu til fjármálaáætlunar í
ljósi breyttra forsendna í ríkisfjármálum til næstu ára. Í því samhengi má benda á að
kostnaður við breytingar á réttindum ellilífeyrisþega í almannatryggingakerfinu á árinu 2016
var um 15 milljarðar króna og af þeim sviðsmyndum sem birtar voru með skýrslu
starfshópsins liggur fyrir að hugmyndir að nýju greiðslukerfi sem þar eru settar fram eru
umtalsvert kostnaðarsamari en gert er ráð fyrir í fjármálaáætlun. ASÍ áréttar því mikilvægi
þess að langtímaáætlanir í opinberum fjármálum geri ráð fyrir nægilegu viðbótarfjármagni
til að gera löngu tímabærar breytingar á örorkulífeyriskerfi almannatrygginga sem tryggi
einstaklingum með skerta starfsgetu viðunandi framfærslu og þjónustu með möguleika á
virkri þátttöku í samfélaginu og á vinnumarkaði.
Nánar um einstaka atriði frumvarpsins:
1.gr. - c og d liður:
Í c og d lið 1 gr. frumvarpsins er lagt til að lögfest verði ákvæði um útreikning fjárhæðar
sérstakrar uppbótar og meðferð slysabóta almannatrygginga sem nú er að finna í
reglugerðum. Samkvæmt greinagerð frumvarpsins er ekki um að ræða breytingar sem hafa
2
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • 10S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S35 56 01 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
munu áhrif á gildandi reglur og framkvæmd. Ekki eru færð frekari rök fyrir nauðsyn þess að
lögfesta umrædd ákvæði sem verið hafa í reglugerð um árabil og engin frekari greining á
mögulegum áhrifum þess er sett fram í greinagerðinni. Í ljósi þess og fyrirhugaðrar
heildarendurskoðunar á greiðslukerfi almannatrygginga telur ASÍ rétt að falla frá breytingum
skv. c og d lið frumvarpsins.
1 gr. - f liður:
Í f lið 1 gr. er annars vegar lagt til að miða útreikning á sérstakri uppbót við 65% tekna
lífeyrisþega, annarra en bóta almannatrygginga, slysatrygginga almannatrygginga og bóta
skv. lögum um félagslega aðstoð, í stað allra tekna (100%) líkt og nú er og hins vegar telja
50% af fjárhæð aldurstengdrar uppbótar til tekna við útreikning á sérstakri uppbót í stað
100% líkt og nú.
Núgildandi bótakerfi almanatrygginga er flókið, ógagnsætt, með bröttum tekjuskerðingum
og takmörkuðum stuðningi til atvinnuþátttöku. Réttindi örorkulífeyrisþega eru samsett úr
nokkrum bótaflokkum; grunniífeyrir, tekjutryggingu og heimilisuppbót, sem greidd er þeim
sem búa einir, auk aidurstengdrar uppbótar til þeirra sem verða öryrkja snemma á ævinni.
Til viðbótar er þeim sem ekki ná tiltekinni lágmarksfjárhæð heildartekna (framfærsluviðmiði)
greidd sérstök uppbót til að tryggja að enginn hafi tekjur undir framfærsluviðmiði. Allar aðrar
tekjur örorkulífeyrisþega skerða framfærsluuppbótina um 100% eða það sem kallað hefur
verið „króna á móti krónu skerðing". Aldurstengd uppbót telst skv. núgildandi reglum að fullu
til tekna við útreikning sérstakrar framfærsluuppbótar. Aðrar tekjur örorkulífeyrisþega
skerða aðra bótaflokka almannatrygginga eftir nokkuð flóknum reglum og eru
skerðingarreglur bæði misjafnar milli bótaflokka og uppruna teknanna sem gerir kerfið mjög
ógagnsætt og flókið. Sjá nánar um mismunandi skerðingarreglur eftir uppruna tekna í
viðauka I hér að aftan.
Sú breyting sem lögð er til skv. f-lið 1 gr. frumvarpsins mun draga úr áhrifum annarra tekna
en bótum almannatrygginga, slysatryggingum almannatrygginga og bótum skv. lögum um
félagslega aðstoð á úrreikning framfærsluuppbótar en mun á sama tíma flækja
greiðslukerfið enn frekar en nú er . Áhrif breytinganna sem lagðar eru til í frumvarpinu eru
mestar á þá sem hafa lágar atvinnu- og/eða lífeyrissjóðstekjur og yngri öryrkja sem fá greidda
aldurstengda örorkuuppbót og mun stærri hópur en nú eiga rétt til greiðslu sérstakrar
uppbótar. Sjá nánar um áhrif breytinganna á tekjur örorkulífeyrisþega í viðauka II hér að
aftan. Mjög takmarkaðar upplýsingar er að finna í greinagerð á áhrifum frumvarpsins t.a.m .
hvað varðar áhrif á tekjur mismunandi hópa eða sundurliðun á kostnaðarmati tillagnanna.
Slíkt verður að teljast óviðunandi í ljósi þess að um er að ræða breytingar á mikilvægu
réttindakerfi sem hafa áhrif á framfærslu þúsunda manna.
Í umræðum um málið á Alþingi hefur komið fram að áætlaður kostnaður við þær breytingar
sem lagðar eru til í frumvarpinu sé um 2,9 milljarðar króna. ASÍ minnir á að í frumvarpi til
fjárlaga fyrir árið 2019 var upphaflega gert ráð fyrir 4 milljarða króna viðbótarframlag vegna
3
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • 10S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S3S S 601 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
kerfisbreytinga á örorkulífeyri almannatrygginga sem lækkað var í 2,9 milljarða í meðförum
þingsins með þeim rökum að kerfisbreytingin næði aðeins til hluta ársins 2019. Frumvarp
þetta gerir hins vegar ráð fyrir því að breytingarnar verði afturvirkar frá 1. janúar 2019 og ná
því til alls ársins 2019. Eðlilegt hefði því verið að gera ráð fyrir 4 milljörðum króna á
ársgrundvelli líkt og til stóð sem hefði gefið aukið svigrúm til að bæta kjör örorkulífeyrisþega.
2 gr.:
Í 2. gr. frumvarpsins er lagt til að heimilt verði að telja einungis til tekna atvinnutekjur í þeim
mánuði sem þeirra er aflað sé það lífeyrisþega í hag. Þannig verði heimilt að telja einungis til
tekna við útreikning á greiðslum almannatrygginga þær atvinnutekjur sem aflað er á þeim
tíma sem einstaklingur á rétt á greiðslum frá almannatryggingum. Umrædd breyting mun
draga úr líkum á því að skuld myndist við uppgjör hjá Tryggingarstofnun að tekjuári liðnu og
minnka óvissu lífeyrisþega um endanleg áhrif atvinnutekna á bætur almannatrygginga. ASÍ
telur breytinguna til bóta og mælir með samþykkt hennar.
Virðingarfyllst,
Henný Hinz
hagfræðingur ASÍ
Viðaukar:
I: Núgildandi skerðingarreglur örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega í almannatryggingum
II: Samsetning á tekjum örorkulífeyrisþega og áhrif fyrirhugaðra breytinga
4
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • 10S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S3S S 601 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
Viðauki I: Núgildandi skerðingarreglur örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega í
almannatryggingum
Aðrar tekjur örorkulífeyrisþega skerða bætur almannatrygginga eftir nokkuð flóknum
reglum. Skerðingarreglur eru misjafnar eftir bótaflokkanna og uppruna teknanna. Þar að auki
reiknast tekjur almannatrygginga og bætur skv. lögum um félagslega aðstoð þar með talinn
aldurstengd örorkuuppbót að fullu við útreikning á sérstakri uppbót vegna framfærslu
(framfærsluuppbót) sem veldur í reynd 100% skerðingu aldurstengdu uppbótarinnar hjá
þeim sem eiga rétt á framfærsluuppbót.
Hér að neðan má sjá hvernig tekjur af misjöfnum uppruna skerða einstaka bótaflokka með
mismunandi hætti.
• Lífeyrissjóðstekjur
— Skerða ekki grunnlífeyrir
— Skerða tekjutryggingu um 38,35% af lífeyrissjóðstekjum umfram -
27.400/mán
— Skerða heimilisuppbót um 12,96% af lífeyrissjóðstekjum umfram -
27.400/mán
— Skerða framfærsluuppbót um 100% - króna á móti krónu
• Atvinnutekjur
— Skerða grunnlífeyrir um 25% af atvinnutekjum umfram 214.602/mán
— Skerða tekjutryggingu* um 38,35% af atvinnutekjum umfram 109.600/mán
— Skerða heimilisuppbót um 12,96% af atvinnutekjum umfram 109.600/mán
— Skerða framfærsluuppbót um 100% - króna á móti krónu
• Fjármagnstekjur
— Skerða grunnlífeyrir um 25% af fjármagnstekjum umfram 222.822/mán
— Skerða tekjutryggingu* um 38,35% af fjármagnstekjum umfram 8.220/mán
— Skerða heimilisuppbót um 11,3% af fjármagnstekjum umfram 8.220/mán
— Skerða framfærsluuppbót um 100% - króna á móti krónu
• Greiðslur úr séreignarsjóðum
— Skerðir ekki grunnlífeyrir
— Skerðir ekki tekjutryggingu
— Skerðir ekki heimilisuppbót
— Skerða framfærsluuppbót um 100% - króna á móti krónu
*Tekjuskerðing grunnlífeyris dregst frá tekjuskerðingu tekjutryggingar
5
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • 10S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S3S S 601 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Viðauki II: Samsetning á tekjum örorkulífeyrisþega og áhrif fyrirhugaðra breytinga
Að neðan má sjá áhrif fyrirhugaðra breytinga á heildartekjur, ráðstöfunartekjur og
tekjusamsetningu örorkulífeyrisþega sem fékk fyrst örorkumat við 40 ára aldur og býr einn
(fær heimilisuppbót). Í dæmi 1 hefur viðkomandi tekjur frá almannatryggingum og af atvinnu
og í dæmi 2 frá almannatryggingum og samtryggingarlífeyrissjóði. Rétt er að taka fram að
áhrif breytinganna eru meiri ef einstaklingur hefur fengið fyrsta örorkumat fyrr á ævinni en
minni ef fyrsta örorkumat er síðar vegna áhrifa á aldurstengda örorkuuppbót. Þá er algengt
að tekjusamsetning einstaklinga sé flóknari en hér er dregið upp, þ.e. að heildartekjur séu
samsettar af almannatryggingum, lífeyrissjóðstekjum, atvinnutekjum og fjármagnstekjum.
Dæmi 1: Tekjur frá almannatryggingum og atvinnu
Breyting heildatekna - og ráðstöfunartekna e. atvinnutekjum skv. tillögum frumvarps
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
30 .000
28 .000
26 .000
24 .000
22 .000
20 .000
18.000
16.000
14.000
12 .000
10.000
8.000
6 .000
4.000
2 .000
Atvinnutekjur
6
A LÞÝÐU SA M BA ND ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • 105 REYKJA VÍK • SÍMI: 535 5 6 0 0 • FAX: 535 5601 • ASI@ASI.IS • WWW.ASI. IS
mailto:ASI@ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
H
ei
ld
ar
te
kj
u
r
H
e
ild
a
rt
e
kj
u
r
540.000
520.000
500.000
480.000
460.000
440.000
420.000
400.000
380.000
360.000
340.000
320.000
300.000
280.000
260.000
240.000
220.000
200.000
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
Heildartekjur frá almannatryggingum og atvinnu 2019
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
A tv innu tek ju r
■ Fram fæ rsluuppbót
■ H eim ilisuppbót
■ Tekjutrygg ing
A ldurstengd örorkuuppbót
■ Ö ro rku lífeyr ir
"króna á móti krónu” fy rir
fyrstu 50.000 kr.
atvinnutekjurnar.
C l I j j L E .
II I
o o o o o o o oH N f í l ^ i n i D N M
§
o
8
O
8
O
8
O
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
O
8
O
8
o
8
o
8
o
8
o
8
O
8
O
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
o
8
ö
cn
Ö
O
Ö Ö
TN
Öm ö=3- ÖLD
Ö
UD
Ö
r -
Ö00 Öcn ÖOrsl
Ö
fN
Ö
tn
fN
Ö
m
fN
Ö
|̂-fN
Ö
LT)
fN
Ö
LD
fN
Ö
r -fN
Ö00
fN
Ö
cn
fN
Ö
O
m
ö
m
ö
fN
m
ö
m
m
ö
■̂l-m
ö
LTI
m
ö
o
m
ö
r-m
ö00
m
ö
cnm
öo Ö ÖfN
A tv in n u te k ju r
540.000
520.000
500.000
480.000
460.000
440.000
420.000
400.000
380.000
360.000
340.000
320.000
300.000
280.000
260.000
240.000
220.000
200.000
180.000
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
Heildartekjur frá almannatryggingum og atvinnu skv. tillögum
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
I A tv in n u tek ju r --------------------------------------------------------------------------------------------------------
i F ram fæ rsluuppbót
I H eim ilisuppbót
I Tekjutrygg ing
i A ldurstengd örorkuuppbót
I Ö ro rku lífeyrir
o o o
§ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8
d ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö ö
A tv in n u te k ju r
7
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • ÍO S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S3S S 601 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
Dæmi 2: Tekjur frá almannatryggingum og samtryggingarlífeyrissjóðum
Breyting heildartekna og ráðstöfunartekna e. lífeyrissjóðstekjum skv. tillögum frumvarps
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
44 .000
42 .000
40 .000
38.000
36 .000
34 .000
32 .000
30 .000
28 .000
26 .000
24 .000
22 .000
20 .000
18 .000
16 .000
14 .000
12 .000
10 .000
8 .000
6 .000
4 .000
2.000
L ífey riss jó ðstek ju r
8
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • ÍO S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S3S S 601 • A S IS A S I . I S • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS
H
ei
ld
ar
te
kj
u
r
H
ei
ld
ar
te
k
ju
r
600.000
550.000
500.000
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
Heildartekjur frá almannatryggingum og lífeyrissjóðum 2019
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
I Ö ro rku lífeyrir
I A ldurstengd örorkuuppbót
I Tekjutrygg ing
I Heim ilisuppbót
l F ram fæ rsluuppbót
I L ífeyriss jó ðstek ju r
"króna á móti krónu" fy rir
fyrstu 90.000 kr. úr lsj.
0 CN^ CN^ C N ^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^ CN^V <$>' < ? ■ < $ > ' , $ ? • f í ' $> ' ^> ' • $ ? ' tS> í ? ' ý ? £ $> '
Lífeyrissjóðstekjur
600.000
550.000
500.000
450.000
400.000
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
50.000
Heildartekjur frá almannatryggingum og lífeyrissjóði 2019 - skv. tillögum
Öryrki frá 40 ára aldri - býr einn
I Ö ro rku lífeyrir
I A ldurstengd örorkuuppbót
■ Tekjutrygg ing
I H eim ilisuppbót
I F ram fæ rsluuppbót
l L ífey riss jó ðstek ju r
0 é5* <$£ é? <$P <S>° <9° <?° <9° <S>° c?° <9° <9° <S>° c?° c?° <s>° cPQ cS>° <?Q <S>° S>Q cS>° <?Q <S>°
<■£>• tS > ' <S > ' " ■ " ■ " ■ " ■ " ■-£ ° ' < f' NtS>’ ^ > ' $>' # n f ' < # ' < # ' -S>°' # ' # ' tS>°' tJ“° ' tí>Q' tS ? ' <5>°'
Lífeyrissjóðstekjur
9
A LÞÝÐU SA M BA N D ÍSLANDS • GUÐRÚNARTÚNI 1 • ÍO S REYKJA VÍK • SÍMI: S3S 5 6 0 0 • FAX: S35 56 01 • AS I® ASI . IS • WWW.ASI.IS
http://WWW.ASI.IS