Nefndasvið Alþingis
Fjárlaganefnd Alþingis
b/t. nefndarritara
Austurstræti 8-10
101 Reykjavík
Reykjavík, 7. júní
Efni: Tillaga til þingsályktunar um breytingu á þingsályktun nr. 10/148 um fjármálastefnu 2018-
2022, 953. mál.
Greiningardeild Arion banka (hér eftir Greiningardeild) þakkar fyrir tækifærið til að veita tillögunni
umsögn. Á undanförnum vikum hefur Greiningardeild tjáð efasemdir sínar um þjóðhagsspá Hagstofu
íslands frá maímánuði1, sem liggur til grundvallar breytingartillögunni. Það er fagnaðarefni að hið
opinbera einsetji sér að bregðast við breyttum efnahagshorfum og aðlagi fjármálastefnu sína til dýpka
ekki yfirvofandi efnahagssamdrátt, en vanda þarf til verks til að vinnan nýtist sem best.
í kjölfar gjaldþrots WOW air, sem bættist við loðnubrest, var Ijóst að það yrði á brattann að sækja fyrir
íslenskt efnahagslíf í ár. Á undanförnum vikum hafa greiningaraðilar uppfært efnahagsspár sínar með
tilliti til breyttra forsenda. Greiningardeild reið á vaðið, kynnti tvær hagspár degi fyrir gjaldþrot WOW
air, og gaf í kjölfarið dekkri sviðsmyndina2 út eftir að niðurstaða lá fyrir um afdrif flugfélagsins. Sú spá
gerir ráð fyrir 1,9% efnahagssamdrætti í ár, sem er töluvert meiri samdráttur en aðrir greiningaraðilar
hafa sett fram. Spár annarra innlendra greiningaraðila liggja á bilinu 0,2-0,7% samdráttar vergrar
landsframleiðslu í ár, og er Hagstofa íslands þar af með bjartsýnustu spánna (0,2% efnahagssamdrátt).
Að því sögðu, síðan hagspá Greiningardeildar var gefin út hefur margt þróast á hagfelldari máta en
ætla mátti þegar spáin var unnin. Þannig var skrifað undir hóflegri kjarasamninga en væntingar stóðu
til um, kortaveltutölur voru leiðréttar upp á við og leiðakerfi lcelandair reynst sveigjanlegra en á
horfðist. Sökum þessa telur Greiningardeild óvissubil spárinnar vera ósamhverft, þ.e.a.s. meiri líkur en
minni eru á hagfelldari efnahagsþróun en spáin segirtil um.
Þjóðhagsspár Greiningardeildar og Hagstofu íslands eru á sitthvorum enda spábilsins. Það er skoðun
Greiningardeildar að líklegast sé að efnahagsþróun yfirstandandi árs liggi á milli þessara tveggja spáa,
þ.e.a.s. að efnahagssamdrátturinn nemi rúmlega 1%. Gagnrýni Greiningardeildar á þjóðhagsspá
Hagstofu íslands beinist fyrst og fremst að þremur atriðum:
• Ferðamannaspá Hagstofu íslands og áhrifum fækkunar í komum erlendra ferðamanna á
innlendan þjóðarbúskap.
• Einkaneysluspá Hagstofu íslands, sem gerir ráð fyrir tiltölulega kröftugum einkaneysluvexti
út spátímann, þrátt fyrir erfiðleika í stærstu útflutningsgreinunum og stígandi atvinnuleysi.
• Þjóðhagsspá Hagstofu íslands gerir ráð fyrir að efnahagssamdrátturinn í ár verði nokkurs
konar snertilending og að strax á næsta ári sé hagvöxtur kominn nálægt langtímameðaltali
sínu.
1 Sjá meðal annars umfjöllun Greiningardeildar um þjóðhagsspá Hagstofunnar:
https://www.arionbanki.is/english/markets/research/research-more/2019/05/10/Cloudv-with-a-chance-of-
hail-according-to-Statistics-lceland/
2 Sjá hagspá Greiningardeildar, Hagkerfið kyrrsett, sem var gefin út 2. apríl:
https://www.arionbanki.is/themes/arionbanki/arionbanki/documents/04 Markadir/Greiningardeild/Hagsp%C
3%Al%20a%C3%B0%20vori%202019.pdf
https://www.arionbanki.is/english/markets/research/research-more/2019/05/10/Cloudv-with-a-chance-of-
https://www.arionbanki.is/themes/arionbanki/arionbanki/documents/04
1. Ferðamannaspá og útflutningssamdráttur
Hagstofa íslands gerir ráð fyrir að komum erlendra ferðamanna til landsins fækki um 11% í ár. Á fyrstu
fimm mánuðum ársins er fækkunin komin í 11,2%, og það þrátt fyrir að tvö innlend flugfélög hafi verið
starfrækt á fyrsta ársfjórðungi. Samanlögð fækkun í apríl og maí nemur 21,2%. Strax í kjölfar gjaldþrots
WOW air bárust jákvæðar fréttir frá erlendum flugfélögum og bundu margir vonir við að flugframboð
til landsins yrði fljótt að ná sér á strik á nýjan leik. Staðreyndin er hins vegar sú að erlend flugfélög hafa
að mjög takmörkuðu leyti stigið inn í það gat sem WOW air skilur eftir. Þá hefur jafnframt verið tilkynnt
á síðustu vikum að EasyJet hyggist draga úr flugframboði sínu til landsins og Delta Air Lines hefur
ákveðið að hætta að fljúga hingað yfir vetrarmánuðina. Því til viðbótar eru Boeing 737 MAX vélar
lcelandair enn þá kyrrsettar og óvíst hvenær þær fara aftur á loft. í Ijósi þessa metur Greiningardeild
áhættuna frekar vera niður á við en hitt þegar kemur að ferðamannaspá Hagstofu íslands, og líklegra
að niðurstaðan verði nær fráviksspá fjármála- og efnahagsráðuneytisins, sem gerir ráð fyrir 14%
fækkun á þessu ári.
Þessu til viðbótar má nefna að ISAVIA birti hinn 7. júni sl. farþegaspá sína fyrir júní-desember sem
byggð er á upplýsingum um afgreiðslutíma sem flugfélög hafa tryggt sér. Spá ISAVIA gerir ráð fyrir að
erlendum ferðamönnum muni fækka um 16,7% frá 2018, sem er í takti við þá spá sem Greiningardeild
Arion banka setti fram 27. mars sl.
íslensk ferðaþjónusta stendur frammi fyrir nýjum veruleika, veruleika þar sem ekki er hægt að stóla á
fjölgun ferðamanna til að standa undir tekjuvexti. Verðmætin sem hver og einn ferðamaður skilur eftir
sig leika þar af leiðandi veigameira hlutverk nú en áður. Veiking krónunnar hefur stutt við
ferðaþjónustuna síðastliðna mánuði, en síðan þá hefur hverferðamaðureyttfleiri krónum í íslandsferð
sinni en fyrir ári síðan. Aukin eyðsla ferðamanna í krónum er ein af forsendum þjóðhagsspár Hagstofu
íslands. Greiningardeild er í gruninn sammála þeirri forsendu, en setur spurningamerki við hversu mikil
aukningin virðist vera, þar sem 11% fækkun í komum erlendra ferðamanna skilar ekki meiri
útflutningssamdrætti en 2,5%. Að mati Greiningardeildar þarf að taka tillit til þess að bandarískum
ferðamönnum hefur fækkað mikið, og mun halda áfram að fækka mikið út árið, en hingað til hafa
Bandaríkjamenn verið vel borgandi og verðmætir ferðmenn3. Útflutningssamdráttur sem nemur 2,5%
er því líklega alltof varfærið mat. Til samanburðar gerir þjóðhagsspá Seðlabanka íslands4 ráð fyrir
10,5% fækkun ferðamanna og 3,7% útflutningssamdrætti. Hafa ber í huga að aðrir þættir geta hér líka
átt hlut að máli, s.s. þróun annarra undirliða útflutnings.
Allar spár eru óvissu háðar og geta breyst á svipstundu ef forsendur breytast. Þess vegna eru
fráviksspár mikilvægt verkfæri fyrir greiningaraðila til að meta mögulegar atburðarásir. Fjármála- og
efnahagsráðuneytið hefur framkvæmt fráviksgreiningu sem byggir á þeirri forsendu að ferðamönnum
fækki um 14%. Við það dregst landsframleiðslan saman um 0,5%. Það er skoðun Greiningardeildar að
líklega sé um vanmat að ræða. Sem dæmi framkvæmdi Seðlabanki íslands fráviksgreiningu sem byggir
á 15% fækkun í komum erlendra ferðamanna. Sú forsenda leiðir til 1,2% efnahagssamdráttar í ár
samkvæmt niðurstöðum bankans.
2. Einkaneysla
Þjóðhagsspá Hagstofu íslands gerir ráð fyrir 2,4% einkaneysluvexti í ár, þrátt fyrir stígandi atvinnuleysi
og þungan róður stærstu útflutningsgreinanna. Samkvæmt spánni eykst atvinnuleysi og verður að
3 Sjá meðal annars ferðaþjónustuúttekt Greiningardeildar:
https://www.arionbanki.is/markadir/greinineardeild/greiningardeild-allar-
frettir/2018/09/25/Ferdamannalandid-lsland-Miuk-eda-magalending/
4 Peningamál 2019/2
https://www.arionbanki.is/markadir/greinineardeild/greiningardeild-allar-
meðaltali 3,7% í ár. Eins og rakið er að ofan er Greiningardeild þeirrar skoðunar að þjóðhagsspá
Hagstofu íslands sé of varfærin þegar kemur að ferðamannaspá og efnahagslegum áhrifum fækkunar
ferðamanna, þ.m.t. á vinnumarkað. Skráð atvinnuleysi var í apríl 3,7% og óttast Greiningardeild að það
muni stíga enn frekaryfir haust- og vetrarmánuðina, þegar háannatími ferðaþjónustunnar er liðinn. Er
það mat Greiningardeildar að aukið atvinnuleysi og efnahagsþrengingar, sem og hóflegar
launahækkanir í ár, muni halda aftur af einkaneyslu heimilanna, og að vöxturinn verði umtalsvert
minni en þjóðhagsspá Hagstofu íslands gerir ráð fyrir.
3. Efnahagshorfur árið 2020
Samkvæmt þjóðhagsspá Hagstofu íslands verður efnahagssamdrátturinn í ár nokkurs konar
snertilending, áður en hagkerfið hefur sig strax aftur á næsta ári langleiðina upp í langtíma
meðalhagvöxt. Greiningardeild er þeirrar skoðunar að líkur séu á að hagkerfið verði lengur að ná sér á
strik og hagvöxtur á næsta ári því töluvert minni en 2,7% spá Hagstofu íslands. Byggir sú skoðun fyrst
og fremst á horfum í ferðaþjónustunni. Ekki er hægt að ganga að því vísu að önnur flugfélög muni fylla
í það skarð sem gjaldþrot WOW air skilur eftir sig. Samhliða því að á síðustu vikum hafa erlend flugfélög
talað um að ísland sé orðinn of dýr áfangastaður þá er að mati Greiningardeildar einnig vísbendingar
um að evrópskur flugmarkaður sé að taka skref í átt sem markaðurinn vestanhafs gekk í gegnum í
kringum aldamótin síðustu, þar sem samþjöppun flugfélaga var umtalsverð með meiri aga í
framboðsstýringu flugsæta. Gífurleg aukning hefur orðið á framboðnum flugsætum á markaðnum yfir
Atlantshafið á síðustu árum, þar sem Norwegian Air Shuttle hefur verið fyrirferðamesta flugfélagið í
átt að auknu sætaframboði. Frá 2012 hefur félagið t.a.m. vaxið um og yfir 30% ár hvert, en félagið gaf
það út í byrjun þessa árs að það hyggist nú að meðaltali vaxa um 5-10% á næstu árum. Það er því ekki
á vísan að róa að komum erlendra ferðamanna muni fjölga verulega á næsta ári og árum.
Líkt og áður hefur komið fram telur Greiningardeildar að haust- og vetrarmánuðir geti reynst
innlendum ferðaþjónustufyrirtækjum þungir í skauti, þegar háönnin er liðin og útlit fyrir að aukinni
árstíðarsveiflu á nýjan leik. Atvinnuleysi gæti því aukist enn frekar í haust og haldist hátt, í sögulegu
íslensku samhengi, vel fram á næsta ár. Slíkar aðstæður eru til þess fallnar að draga úr innlendri
eftirspurn.
Greiningardeild telur líklegt að efnahagssamdrátturinn í ár, fyrst og fremst vegna fækkunar
ferðamanna og loðnubrests, verði dýpri og lengri en þjóðhagsspá Hagstofu íslands gerir ráð fyrir.
Virðingarfyllst,
Fyrir hönd Greiningardeildar Arion banka
Erra ̂ iora Sjeaitárfkc1 »-----------------------------------
Ema Björg Sverrisdottir
Sérfræðingur í Greiningardeild Arion banka