Hér komi titill
Alþýðusamband íslands
Alþingi
Nefndasvið Austurstræti 8-10
150 REYKJAVÍK
Reykjavík 6.6.2019
Tilvísun: 201906-0004
Efni: Umsögn um tillögu til þingsályktunar um breytingu á þingsályktun nr. 10/148 um
fjármálastefnu fyrir árin 2018-2022, 953.mál.
Alþýðusamband Islands hefur fengið til umsagnar tillögu til þingsályktunar um breytingu á
þingsályktun nr. 10/148 um fjármálastefnu fyrir árin 2018-2022, 953.mál.
Alþýðusamband Íslands hefur talið að sú umjörð sem sett var um langtímastefnumótun með
hliðsjón af grunngildum um sjálfbærni, varfærni, stöðugleika, festu og gagnsæi, með
setningu laga um opinber fjármál, hafi verið mikið framfaraskref sem gæfi tækifæri til
bættrar hagstjórnar og góðrar yfirsýnar yfir rekstur hins opinbera og stöðu opinberra
fjármála. Liður í því er framlagning fimm ára fjármálastefnu ríkisstjórnar við upphaf
kjörtímabils sem stjórnvöld eru bundin af.
Við framlagningu núgildandi fjármálastefnu og í umfjöllun um fjármálaáætlanir og fjárlög
undangenginna ára sem byggt hafa á stefnunni hefur ASÍ ítrekað bent á þá annmarka sem
innbyggðir eru í stefnu stjórnvalda í ríkisfjármálum. Afkoma ríkissjóðs í uppsveiflu síðustu ára
hefur einkum byggst á tímabundinni aukningu tekna vegna mikilla umsvifa á hagvaxtarskeið
sem á sér fá fordæmi. Sé horft framhjá áhrifum þess hefur rekstur ríkisins í reynd verið í
járnum undanfarin ár og lítið mátt úr af bregða til þess að markmið stefnunnar næðu ekki
fram að ganga. Samhliða þessu hafa tekjustofnar markvisst verið veiktir og stjórnvöld látið
hjá líða að sækja auknar tekjur. ASÍ hefur gagnrýnt þessa stefnumótun og þá hagstjórn sem
hún felur í sér og haft uppi varnaðarorð um að afleiðingarnar verði þær að þegar hægir á í
efnahagslífinu muni tekjur ríkissjóðs ekki duga til að fjármagna nauðsynleg útgjöld og við
muni blasa aðhald og niðurskurður í ríkisrekstrinum og/eða skattahækkanir þvert á
hagsveifluna. Þetta er sú staða sem nú er uppi.
Núgildandi fjármálastefna og framlagðar fjármálaáætlanir hafa byggt á fyrirliggjandi
efnahagsspám sem gert hafa ráð fyrir samfeldum hagvexti frá árinu 2011 til ársins 2024 eða
A L Þ Ý Ð U S A M B A N D ÍS L A N D S • G U Ð R Ú N A R T O N I 1 • 1 0 5 R E Y K J A V ÍK • S ÍM I : S 3 S 5 6 0 0 • F A X : 53 5 5 6 0 1 • A S I® A S1 , IS • W W W .A S I . I S
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
í 14 ár samfellt. Þótt horfur hafi þar til nýlega ekki gefið annað til kynna hefði með hliðsjón
af grunngildum laga um opinber fjármál verið eðlilegt að gera ráð fyrir því m.a. út frá
sögulegri reynslu að þessar forsendur gætu breyst og haft áhrif á rekstur og afkomu hins
opinbera. Ekkert mat hefur hins vegar legið fyrir um hvernig gildandi fjármálastefna og
framlagðar fjármálaáætlanir stæðu af sér breyttar forsendur, hver áhrif þeirra yrðu á ríkissjóð
og síðast en ekki síst hvernig stjórnvöld hafi í hyggju að bregðast við ef aðstæður breytast.
Fjármálaráð sem hefur lögbundið hlutverk við mat á fjármálastefnu og fjármálaáætlunum
hefur í umsögnum sínum einnig dregið upp með skýrum hætti annmarka stefnunnar og varað
stjórnvöld við þeirri stöðu sem hún geti leitt af sér. Fjármálaráð hefur sömuleiðis kallað eftir
því að sett væri fram skýrari mynd af áhrifum breyttra forsenda á afkomu hins opinbera og
möguleg viðbrögð. Þessar ábendingar hefur Alþingi ítrekað hunsað sem ASÍ telur andstætt
markmiðum laga um opinber fjármál, um góða, styrka og ábyrga hagstjórn.
Stjórnvöldum er því nauðugur einn kostur nú að leggja fram breytingu á þingsályktun um
fjármálastefnu fyrir árin 2018-2022 til að bregðast við breyttum forsendum. ASÍ telur afar
óheppilegt að í fyrsta sinn sem reynir á þanþol fjármálastefnunnar og þar með framkvæmd
laga um opinber fjármál í reynd skuli endurskoðun á langtímastefnumótun ríkisfjármála sem
endurspeglast í fjármálastefnunni reynast nauðsynleg. Hætta er á að slíkt dragi úr tiltrú á gildi
fjármálastefnu stjórnvalda til framtíðar.
Endurmat á afkomuhorfum hins opinbera til næstu fimm ára skv. nýrri þjóðhagsspá gefur til
kynna að afkoma ríkissjóðs versni um 35-40 milljarða á ári á tímabili stefnunnar. Tillaga til
þingsályktunar að endurskoðaðri fjármálastefnu gerir ráð fyrir að ráðist verði í
mótvægisaðgerðir sem verði á bilinu 7-25 milljarðar árlega til að bæta afkomuna og varna
því að halli myndist á ríkissjóði. Ekki liggur fyrir í hverju þessar mótvægisaðgerðir felast en
þær koma til viðbótar þeim aðhaldsaðgerðum sem þegar eru áformaðar samkvæmt
framlagðri fjármálaáætlun frá því í apríl síðastliðnum. Líkt og ASÍ benti á í umsögn sinni um
áætlunina er þar sett fram almenn aðhaldskrafa á stofnanir ríkisins á tímabilinu og kaup á
tilteknum vörum og þjónustu eru ekki verðbætt með tilliti til þróunar launa og verðlags sem
þýðir í reynd raunlækkun á framlögum sem stofnanir munu að óbreyttu þurfa að mæta með
aðhaldi í rekstri og/eða niðurskurði á þjónustu. Þar að auki nema launabætur til stofnanna á
árunum 2020-2022 einungis 0,5% umfram verðlag í stað 1,5%. Af þessu leiðir að verði árleg
kaupmáttarþróun ríkisstarfsmanna umfram 0,5% á tímabilinu, sem er langt undir sögulegu
meðaltali, er ráðuneytum gert að mæta því með aðhaldi. Forsendur og áhrif þessarar
aðhaldsaðgerðar eru mjög óljósar og engin grein gerð fyrir því í áætluninni hvernig hún er
tilkomin og hversu líklegt er að hún standist. Aðhald af þessum toga bitnar alltaf þyngst á
heilbrigðis- og velferðarþjónustunni þar sem laun vega þungt í rekstrinum.
Í greinagerð tillögu til þingsályktunar um breytingar á gildandi fjármálastefnu er fjallað um
að útgjaldaáhrif hagrænna breytinga komi einkum fram í auknum útgjöldum
Atvinnuleysistryggingarsjóðs og Ábyrgðasjóðs launa sem lendi alfarið á ríkissjóði. Eins og ASÍ
2
A L Þ Ý Ð U S A M B A N D ÍS L A N D S • G U Ð R Ú N A R T Ú N I 1 • 1 0 S R E Y K J A V ÍK • S ÍM I : S 3 S 5 6 0 0 • F A X : S 3 5 5 6 0 1 • A S I S A S I . I S • W W W .A S I . I S
http://WWW.ASI.IS
Alþýðusamband íslands
hefur áður vikið að í umsögnum sínum er núverandi fyrirkomulag fjármögnunar
vinnumarkaðssjóðanna sem fjármagnaðir eru með tryggingargjaldi og ætlað að standa undir
tilteknum réttindum launafólks óheppilegt. Sjóðirnir eru nú hluti af A-hluta ríkissjóðs sem
leiðir til þess að þegar staða sjóðanna er góð, sem er jafnan í uppsveiflu, skilar jákvæð afkoma
þeirra sér í bættri afkomu ríkissjóðs eins og raunin hefur verið síðustu ár. Að sama skapi leiðir
neikvæð afkoma sjóðanna í efnahagssamdrætti til þess að afkoma ríkissjóðs versnar þegar
ríkið þarf að „endurgreiða skuld" við sjóðina. Eðlilegar væri að sjóðirnir væru sjálfstæðir
þannig að þeim væri gert kleift að gera áætlanir um fjármögnun réttinda til framtíðar og
safna í varasjóð þegar vel árar sem er einnig skynsamleg hagstjórn.
ASÍ áréttar fyrri afstöðu sína um mikilvægi þess að fjármálastefna og áætlanir í opinberum
fjármálum endurspegli þau loforð sem stjórnvöld hafa gefið launafólki í tengslum við
nýafstaðna kjarasamninga og að fyrirheit um skattkerfisbreytingar til handa launafólki skili
sér án tafa. Áformaðar breytingar mega ekki verða til þess að draga úr getu ríkissjóðs til þess
að standa undir heilbrigðis- og velferðarþjónustunni og tryggja uppbyggingu nauðsynlegra
samfélagsinnviða eða leiða til aukinna notendagjalda og nefskatta. Verkalýðshreyfingin mun
aldrei samþykkja að hinni félagslegu framþróun sé ógnað með því að grundvallarstoðir
velferðarkerfisins séu nýttar til þess að jafna sveiflur í rekstri hins opinbera.
Virðingarfyllst,
Henný Hinz
hagfræðingur ASÍ
3
A L Þ Ý Ð U S A M B A N D ÍS L A N D S • G U Ð R Ú N A R T Ú N I 1 • 1 0 S R E Y K J A V ÍK • S ÍM I : S 3 S 5 6 0 0 • F A X : S 3 S S 6 0 1 • A S I S A S I . I S • W W W .A S I . I S
http://WWW.ASI.IS