Skógarbraut 1104, 262 Rn s. 862 2345 valorka@simnet.is
Til umhverfis- og samgöngunefndar Alþingis:
11. apríl 2019
Umsögn Valorku ehf
um frumvarp til laga um breytingu á lögum nr 70/2012 um loftslagsmál
Þingskjal 1200 - 758. Mál á 149. Löggjafarþingi
1. Gallar í lögum nr 70/2012 um loftslagsmál
Valorka þakkar fyrir þetta tækifæri til umsagnar og mun hér gera athugasemdir við þessa
lagabreytingu, en áður er nauðsynlegt að fjalla lítillega um megingalla laganna sjálfra og aðra
viðleitni stjórnvalda til að drepa niður tækniþróun til hnattrænna orkuskipta sem eru meginstoð
Parísarsamkomulagsins um loftslagsmál.
Valorka ehf vinnur að þróun tækni til nýtingar sjávarfallaorku; umfangsmikilla ónotaðra orkuauðlinda
heims sem nýta má án loftslagsáhrifa eða annarra umhverfisáhrifa. Starf Valorku er því mikilvægt
framlag til þeirra hnattrænu orkuskipta sem er önnur meginstoð Parísarsamkomulagsins; en hin er
samdráttur í annarri losun gróðurhúsaáhrifa. Ekkert annað íslenskt verkefni hefur viðlíka möguleika
til að uppfylla 10.grein Parísarsamkomulagsins, en með eru aðildarríki skuldbundin til að styðja og
miðla slíkri tækni. 10. Greinin hljóðar þannig (í þýðingu stjórnarráðsins):
„1. Aðilar eiga sameiginlega langtímasýn um mikilvægi þess að nýta til fullnustu tækniþróun
og -yfirfærslu íþ v ísk yn i að auka viðnám gegn loftslagsbreytingum og draga úr losun
gróð urh úsalofttegun da.
2. Aðilar sem gera sér grein fyrir mikilvægi tækni fyrir framkvæmd aðgerða til að draga úr losun
og til aðlögunar samkvæmt Parísarsamningnum og viðurkenna viðleitni til að nýta tækni og
dreifa henni, skulu styrkja samvinnuaðgerðir um tækniþróun og -yfirfærslu".
Samkvæmt þessu eru Íslensk stjórnvöld skuldbundin til að styðja við þróun tækni sem stuðlar að
markmiðum sáttmálans um hnattræn orkuskipti; óháð því hvort Ísland þarf á þeirri tækni að halda nú
um stundir. Þessu hafa íslensk stjórnvöld brugðist, eins og greinilega sannast á verkefnum Valorku.
Enginn þróunaraðili í heiminum er kominn nær því marki en Valorka að ná tökum á hagkvæmri
nýtingu hinna hægu sjávarfalla í annnesjaröstum, sem algengar eru víða um heim. Þrátt fyrir þá
forystu og aðra tæknilega velgengni verkefnisins hafa stjórnvöld leitað allra leiða til að stöðva
verkefnið og eyðileggja það. Nánar er því lýst í fréttum á vefsíðu Valorku www.valorka.is, en hér
nægir að nefna að verkefnið hefur í nærfellt ár verið án alls opinbers stuðnings og hefur nú verið
kastað á dyr með því að fjármálaráðuneytið lagði niður frumkvöðlasetrið Eldey á Suðurnesjum. Þá
braut íslenska ríkið freklega gegn 5.gr. loftslagslaga nr 70/2012 með því að Valorku var ekki, sem
hagsmunaaðila, boðið til samráðs um gerð aðgerðaáætlunar um loftslagsmál. Endurtekið brot í þeim
efnum verður ekki látið kyrrt liggja.
Viðhorf stjórnvalda gagnvart verkefnum Valorku eru skýr sönnun þess að þau hyggjast ekki að standa
við skuldbindingar sínar í Parísarsáttmálanum; hvað sem líður förgrum fyrirheitum í stjórnarsáttmála
VALORKA EHF
mailto:valorka@simnet.is
http://www.valorka.is/
Skógarbraut 1104, 262 Rn s. 862 2345 valorka@simnet.is
núverandi ríkisstjórnar. Frekari staðfestingu þess er að finna í þessu lagafrumvarpi; verði það að
lögum óbreytt.
Lög nr 70/2012 um loftslagsmál eru meingölluð um margt. Þrátt fyrir ákvæði d-liðar 1.greinar
laganna um að markmið þeirra sé að skapa skilyrði til að Ísland standi undir skuldbindingum í
loftslagsmálum þá virðist lagasetningin að öðru leyti miðast við að sneiða hjá meginstoð
Parísarsáttmálans sem er hnattræn orkuskipti. Svo er einnig um allar aðrar aðgerðir og aðgerðaleysi
íslenskra stjórnvalda í loftslagsmálum: Ofurkapp er lagt á að fegra losunartölur með öllu mögulegu
og ómögulegu móti, en engin viðleitni er sýnd í þá átt að styðja við íslenska tækniþróun sem stuðlar
að hnattrænum markmiðum sáttmálans, í samræmi við tilvitnaða 10.grein hans hér að framan.
Einungis ein grein laganna hnígur í þá átt að stuðla að tækniþróun, en við nánari athugun er hún í
raun innihaldslaus og gagnslaus. Hér er átt við 29.grein; „Loftslagssjóður". Þar er kveðið á um
stofnun sjóðs með því nafni sem styðja skal; a) þróunarstarf og rannsóknir á sviði loftslagsvænnar
tækniþróunar og nýsköpunar á Íslandi; b) verkefni er lúta að rannsóknum, kynningu og fræðslu.... Og
c) verkefni sem stuðla að endurhimt votlendis og bindingu í gróðri og jarðvegi; skógrækt og
landgræðslu.
Þessi sjóður verður að óbreyttu gagnslaus sem stuðningsúræði við þróun nýrrar orkutækni. Í fyrsta
lagi vegna þess að hann er gjörsamlega fjárvana miðað við þau fjölbreyttu og kostnaðarsömu verkefni
sem honum eru ætluð. Honum eru einungis ætlaðar 50 milljónir árið 2019, sem fyrirséð að munu
renna til helsta gæluverkefnis stjórnvalda, sem er stíflun allra skurða á landinu (án þess að árangur
þess sé á nokkurn hátt sannaður). Verði eitthvað afgangs af þessum smáaurum mun það renna í
óseðjandi hít landgræðslu og skógræktar. Ekkert verður því eftir til stuðnings við framangreinda
10.grein Parísarsáttmálans. Í öðru lagi gengur allt á afturfótunum í framkvæmdinni. Samkvæmt
upplýsingum umhverfisráðuneytisins er undirbúningur sjóðsins skammt á veg kominn. T.d. verða lög
um hann ekki lögð fram fyrr en á síðustu dögum yfirstandandi vorþings. Styrkir úr sjóðnum verða því
augljóslega ekki veittir á þessu ári, sem þýðir að verkefni, líkt og verkefni Valorku, sem stjórnvöld hafa
fjársvelt og hrakið úr húsi, munu einskis njóta af þessu ímyndaða „stuðningsúrræði" stjórnvalda.
Verði framkvæmdin að óbreyttum lögum og með því móti sem nú horfir er nauðsynlegt að
umsjónaraðilum Parísarsáttmálans og öðrum aðildarlöndum hans verði gerð grein fyrir þessum
brotum íslenskra stjórnvalda á honum, og hyggst Valorka beita sér í þeim efnum.
Hinsvegar er með umræddri lagabreytingu lagt til að reglum um Loftslagssjóð verði breytt verulega til
bóta. Með breytingunni verður honum eingöngu ætlað að styðja nýsköpunarverkefni á sviði
loftslagsmála og verkefni á sviði kynningar og fræðslu. Nái sú breyting fram að ganga verður hún til
verulegra bóta. Ætti þá verkefni Valorku góða möguleika á þeim stuðningi; verði það enn lifandi
þegar þar að kemur og láti stjórnvöld af fordómum sínum gagnvart verkefninu. En fleira þarf að
athuga við þessa lagabreytingu eins og hér verður vikið að:
3. Athugasemdir við umrædda lagabreytingu.
Veigamikil atriði er nauðsynlegt að laga í þessu frumvarpi að breytingum á lögum um loftslagsmál:
Styrkja þarf ákvæði sem styðja skuldbindingar Íslands samkvæmt 10.grein Parísarsáttmálans sem
til var vitnað hér að framan. Ekkert er núna að finna í lögum nr 70/2012 um lofslagsmál sem gefur til
kynna að Ísland hyggist virða þessar skuldbindingar, og reynslan, t.d. af verkefni Valorku. Sýnir
glögglega þörfina á að úr því verði tafarlaust bætt. Tillögur um 29.gr eru stórlega til bóta, en meira
þarf til:
VALORKA EHF
mailto:valorka@simnet.is
Skógarbraut 1104, 262 Rn s. 862 2345 valorka@simnet.is
Gera þarf breytingar á eftirtöldum köflum laga nr 70/2012:
a) Kafli II- 5.gr. Upphaf 1. málsgreinar orðist þannig: „Ráðherra lætur gera áðgerðaáætlun í
loftslagsmálum. Í aðgerðaáætluninni skal setja fram tillögur að aðgerðum til að draga úr
nettólosun gróðurhúsalofttegunda hér á landi og stuðning við tækniþróun sem stuðlar að
hnattrænum orkuskiptum , svo að stjórnvöld fái staðið við stefnu sína og alþjóðlegar
skuldbindingar Íslands í loftslagsmálum".
b) Kafli IX fái nafnið Tækniþróun á sviði loftslagsmála. 29. gr fái nafnið Loftslagssjóður, og
orðist svo: „Loftslagssjóður er sérstakur sjóður sem heyrir undir ráðherra. Hlutverk sjóðsins
er að styðja við nýsköpunarverkefni á sviði loftslagsmála og verkefni sem lúta að kynningu og
fræðslu um áhrif loftslagsbreytinga. Styrkir til nýsköpunarverkefna eru ætlaðir meðal annars
til þess að styrkja rannsóknir og þróunarstarf í tengslum við innleiðingu á nýjum
loftslagsvænum tæknilausnum og hönnun". (Sama orðalag og lagt er til í brtl).
31.gr verður 30.gr; 32.gr verður 31.gr.
32.gr orðist svo: Starfsemi annarra samkeppnissjóða á sviði nýsköpunar, s.s.
Tækniþróunarsjóðs og Orkusjóðs, mun taka mið af alþjóðlegum skuldbindingum Íslendinga
í loftslagsmálum.
Skýringar: Með þessum breytingatillögum er leitast við að bæta úr fáeinum ágöllum laga nr
70/2012. Aðgerðaáætlun í loftslagsmálum þarf að styðja við Parísarsáttmálann að öllu leyti
en ekki einungis losunarþáttinn innanlands, eins og nú er. Því er lögð til feitletraða
innskotssetningin í a) lið.
Nauðsynlegt er að breyta verulega kafla IX, sem nú nefnist „Loftslagssjóður". Allsendis
ófullnægjandi er að Loftslagssjóði einum sé ætlað að standa undir skuldbindingum vegna
10.gr Parísarsáttmálans; þar verða allir samkeppnissjóðir að leggjast á eitt. T.d. er ástandið
núna þannig að Tækniþróunarsjóður telur sér ekki skylt að taka neitt tillit til
Parísarsáttmálans, þrátt fyrir að forsætisráðherra hafi forgöngu um reglur hans sem
formaður VT-ráðs. Orkusjóður var eyðilagður með lagabreytingu 2014 og telur sér ekki skylt
að styðja neina nýtköpun í orkutækni eftir þá breytingu; auk þess sem hann er alvarlega
fjársveltur. Leitast er við að bæta úr þessu með viðbótinni í 32.gr. Því er hér lagt til að kaflinn
um Loftslagssjóð fái víðtækara heiti. Að uppistöðu fjalli kaflinn einkum um Loftslagssjóð með
hinu nýja og stórbætta orðalagi, en til viðbótar verði lögð áhersla á virkni annarra
samkeppnissjóða í sömu veru. Samkeppnissjóðir á Íslandi eru fáir og nauðsynlegt að þeir hafi
samræmda sýn í þessum efnum. Fráleitt er að einum sjóði sé ætlandi það hlutverk að standa
undir þróun loftslagsvænnar tækni; um það vitnar bitur reynsla Valorku.
Valorka telur ekki ástæðu til að gera athugasemdir við aðra þætti fyrirhugaðrar
lagabreytingar að svo komnu máli. Í þeim efnum skiptir vilji og framkvæmd stjórnvalda meira
máli en beinagrind laganna. Það er t.d. með öllu óþolandi að Valorka sé sniðgengin sem
hagsmunaaðili við mótun aðgerðaáætlunar; þvert á lagabókstafinn. Þá verða það að teljast
einkennilegir starfshættir loftslagsráðs, sem á að vera stjórnvöldum til ráðgjafar um
loftslagsmál; að kynna sér ekki á nokkurn hátt stöðu íslenskrar sjávarorkutækni sem nú er
leiðandi á heimsvísu og er líklega vænlegasta framlag Íslands til hnattrænna orkuskipta, sem
er önnur meginstoð Parísarsamkomulagsins. Fordómum og sniðgöngu stjórnvalda í garð
VALORKA EHF
mailto:valorka@simnet.is
hugvitsfólks og almennra frumkvöðla þarf að linna. Nánar verður gerð grein fyrir henni í
svartri skýrslu um nýsköpun sem kynnt verður fyrir alþingismönnum á næstunni.
Virðingarfyllst
Skógarbraut 1104, 262 Rn s. 862 2345 valorka@simnet.isVALORKA EHF
Valdimar Össurarson, framkv.stjóri Valorku ehf
mailto:valorka@simnet.is