Bréfsefni SSA
Samband sveitarfélaga á Austurlandi
Tjamarbraut 39e ■ 700 Egilsstaðir ■ Sími 470 3800 ■ ssa@ssa.is ■ www.ssa.is
Austurlandi 14. maí 2019
Skrifstofa Alþingis - nefndarsvið
Bt. Fjárlaganefndar
Austurstræti 8-10
150 Reykjavík
Efni: Umsögn Sambands sveitarfélaga á Austurlandi (SSA) um tillögu til
þingsályktunar um fjármálaáætlun 2020-2024, 750. mál.
Samband sveitarfélaga á Austurlandi vill vekja athygli á nokkrum atriðum sem það
telur mikilvægt að hafa í huga við umfjöllun og afgreiðslu tillögu til þingsályktunar um
fjármálaáætlun 2020-2024. Hin eiginlega þingsályktunartillaga er á mjög samandregnu
formi en greinargerðin sem fylgir er aftur á móti umfangsmikil.
Í upphafi vill SSA fagna því sem fram kemur í 1. kafla um sókn í samgöngumálum,
nýsköpun og velferð. Allt eru þetta atriði sem skipta íbúa og atvinnulíf á Austurlandi
verulegu máli. Nánar verður vikið að þessum atriðum sem og fleirum hér á eftir.
Í neðangreindum málaflokkum verður tæpt á nokkrum atriðum og byggir umsögnin á
ályktunum aðalfundar SSA 2018 og stöðu mála í landshlutanum.
1. Jöfnunarsjóður sveitarfélaga
Stjórn SSA tekur heilshugar undir bókun XXXIII. landsþings Sambands íslenskra
sveitarfélaga frá 29. mars sl. þar sem áformum ríkisins um frystingu framlaga í
jöfnunarsjóð sveitarfélaga er harðlega mótmælt.
mailto:ssa@ssa.is
http://www.ssa.is/
Landsþing Sambands íslenskra sveítarfélaga krefst þess aö þau óásættanlegu
áform sem fram koma í fyrírliggjandi tiilögu aö fjármálaáætlun ríkisins fyrir árin
2020-2024 um að skerða framlög ríkissjóðs tíi JÖfnunarsjóðs sveítarféiaga næstu
Landsþingið minnir á að í 11. gr. laga um opínber fjármá! er kveðið á um að við
mótun fjármáiaáætiunar skuli ráðherra leita samkomulags víð Samband ísíenskra
sveitarfélaga. Engar viðræður fóru fram um málið heldur var fulítrúum
sveitarfélaga tilkynnt um þessa ákvorðun. Landsþingið telur vinnubrogð fjármála-
og efnahagsráðuneytisins í málinu vera með öílu óásættanleg enda væri þanníg
veríð að skapa hættulegt fordæmi um að ríkisvaidið grípi einhliða inn í lögbundna
tekjustofna sveitarfélaga. Ljóst er jafnframt að fyrirhuguð skerðing framlaga
jöfnunarsjóðs kemur misjafniega niður á sveitarfálögum og bítnar harðast á
Landsþing sambandsins fer fram á að ríkisstjömin og Alþingi tryggi að samskipti
ríkis og sveitarfélaga verði á jafnræðisgrundvelii þar sem vírðing og traust ríki á
milli aðila. Slík samskipti hafa verið að byggjast upp undanfarin ár með góðum
árangri, en er nú ógnað af hálfu ríkisins með þvífrumhlaupí sem iandsmenn hafa
Landsþingið iýsir sambandið engu að síður tiibúið í viðræður um málíð.
Áhrif skerðingarinnar er fram koma í fjármálaáætluninni verða mikil á sveitarfélögin
á Austurlandi eins og sjá má í neðangreindri töflu.
Tekjutap 2020 og 2021
Sveitarfélag Íbúafjöldi Framlög 2019 í m.kr. pr. Íbúa
Djúpavogshreppur 477 134.3 -22.2 - 46,618
Fjarðabyggð 5,065 474.9 -78.6 - 15,520
Fljótsdalshérað 3,581 632.4 -104.7 - 29,277
Fljótsdalshreppur 73 0 0 -
Seyðisfja rðarkaupstaður 702 129 -21.4 - 30,423
Borgarfjarðarhreppur 112 39.9 -6.6 - 59,014
Vopnafjarðarhreppur 645 145.4 -24.1 - 37,304
10,655 1555.9 -257.6 - 24,176
Tekjutap sveitarfélaga á Austurlandi nemur 257,6 millj. kr. og er þar um 16,6%
samdrátt í tekjum frá jöfnunarsjóði að ræða á milli ára. Íbúar Austurlands sem
nema um 3% af íbúafjölda landsins mun miðað við tölur sambandins bera um
10,6% skerðingarinnar. Ljóst er að um algjörlega óásættanlega og vanhugsaða
aðgerð er að ræða sem mun án efa leiða til verulegrar þjónustuskerðingar af hálfu
sveitarfélaganna ef af verður.
2. Samgönguáætlun
SSA lýsir ánægju sinni með þá yfirlýstu stefnu stjórnvalda að blása til sóknar í
samgöngumálum eins og lýst er í kafla 1 í greinargerðinni. Á sama tíma og talað er
um að blása til sóknar er ljóst að sú sókn virðist ekki ná nema að litlu leiti til
- 2 -
samgöngumála á Austurlandi. SSA lýsir yfir miklum vonbrigðum með hlut
Austurlands og þær miklu tafir sem við blasa hvað varðar nauðsynlegar
samgöngubætur í fjórðungnum sem fram komu í samgönguáætluninni sem
samþykkt var sl. haust. Þetta er sérstaklega ámælisvert í ljósi þess að undanfarin ár
hafa nýframkvæmdir og viðhald vega á Austurlandi verið í algjöru lágmarki.
Stjórn SSA krefst þess að hlutur Austurlands varðandi framkvæmdir í
samgöngumálum verði réttur í boðaðri endurskoðun á samgönguáætlun og tekið
verði tillit til þeirrar forgangsröðunar samgönguframkvæmda sem samþykkt hefur
verið ítrekað á vettvangi SSA. Í því samhengi má nefna Fjarðarheiðargöng, nýjan
veg yfir Öxi auk fjölda brýnna viðhaldsverkefna víða í fjórðungnum sem SSA hefur
ályktað um.
Samgöngumál varða alla þjóðina. Samgöngur hafa mikil áhrif á búsetu fólks
atvinnutækifæri, öryggi og lífsgæði. Á Austurlandi hafa nýframkvæmdir og
vegabætur verið ákaflega takmarkaðar undanfarin ár og því er þörfin orðin brýn.
Nefna má að malarvegir liggja víðs vegar um fjórðunginn, háir fjallvegir valda
einangrun íbúa á vetrum vegna ófærðar og einbreiðar brýr, blindhæðir og skortur á
útskotum valda hættum í umferðinni. Ljóst er að óskir íbúa Austurlands, öryggi
vegfarenda og þarfir samfélagsins í samgöngumálum krefjast gríðarlegs fjármagns
vegna fjársveltis undanfarinna ára.
3. Innanlandsflug
SSA vill einnig ítreka mikilvægi innanlandsflugsins fyrir íbúa Austurlands ekki síst
vegna fjarlægðar frá höfuðborginni. Öruggt innanlandsflug er ein af forsendum
þess að styrkja búsetugæði landshlutans en sökum verðlags getur almennur íbúi í
reynd ekki nýtt sér flugið nema í ítrustu neyð. SSA fagnar því að „skoska leiðin" sé
komin inn í samgönguáætlun og ítrekar mikilvægi þess að verkefnið sé
fullfjármagnað og taki gildi í upphafi árs 20 20 .
4. Egilsstaðaflugvöllur og Isavia
Stjórn SSA leggur mikla áherslu á uppbyggingu Egilsstaðaflugvallar og mikilvægi
þess að breytingar verði innleiddar á skipulagi Isavia í samræmi við tillögur þess
efnis er varðar uppbyggingu, viðhald og rekstur.
Þá vill SSA benda á mikilvægi þess að vinnu við sértæka eigendastefnu fyrir Isavia sé
hraðað. Mikilvægt er að sýn stjórnvalda á tilgang og hlutverk opinbers aðila sem
heldur utan um verulega innviði í landshlutanum sé skýr.
Einnig hvetur SSA stjórnvöld til að huga vel að flugþróunarsjóði sem virðist eiga
leggja af miðað við þessi drög. Töluvert hefur verið fjárfest í markaðssetningu og
uppbyggingu millilandaflugs um Egilsstaðaflugvöll og er flugþróunarsjóður
mikilvægur hlekkur í þeirri framtíðarsýn að opna nýjar gáttir inn til landsins. Ljóst er
að þetta verkefni tekur tíma og er af því mikill ávinningur fyrir þróun
- 3 -
ferðaþjónustunnar í landshlutanum. Það skýtur skökku við þegar unnið er að
dreifingu ferðamanna að hvatakerfi sem búið er að koma á í formi
flugþróunarsjóðs, og hefur reynst nauðsynlegt í öðrum löndum, er lagt af áður en
það fær tækifæri til að sanna sig hér á landi.
5. Almenningssamgöngur
SSA starfrækir almenningssamgöngur skv. framlengdum samningi við Vegagerðina
út árið 2019. Stjórn Stætisvagna Austurlands, sem fer með verkefnið fyrir hönd
SSA, hefur af því verulegar áhyggjur að nú í maí 2019 er ekki komin niðurstaða
hvernig þessu verði háttað á næsta ári. Í fjármálaáætluninni kemur fram að stefnt
sé að því að endursemja við landshlutasamtök um áætlanaakstur frá og með 2020
á grundvelli heildstæðrar stefnu. Mikilvægt er að hraða allri vinnu við nýja
samninga því ljóst er að tíminn er orðinn knappur.
6. Sóknaráætlanir landshlutanna
Sóknaráætlanir landshlutanna eru verkefni sem mikil samstaða hefur náðst um eftir
langt þróunarferli. Nú er tækifæri til að stórefla þetta verkefni þar sem núverandi
samningar renna út í árslok 2019. Huga mætti að tilflutningi verkefna út á
landsbyggðina í gegnum þennan farveg. Með myndarlegum stuðningi og verulegri
hækkun fjármagns af hálfu stjórnvalda má færa vald, ákvarðanir og ábyrgð út í
nærsamfélagið.
7. Nýsköpun, rannsóknir og þekkingargreinar
SSA leggur áherslu á að við þróun á stuðnings- og styrkjaumhverfi ríkisins er varðar
nýsköpun, rannsóknir og þekkingargreinar verði horft til þess að byggja upp á
landsbyggðinni. SSA og Austurbrú hafa bent á mikilvægi þess að nýsköpun nái til
alls landsins og að nýsköpun sé ekki einkamál höfuðborgarsvæðisins eins og oft
mætti ætla miðað við umræðuna. SSA fagnar þeim áfanga að gera eigi úttekt á
vegum vísinda- og tækniráðs um dreifingu opinbers fjármagns til rannsókna,
þróunar og nýsköpunar eftir landshlutum.
Framundan eru miklar atvinnulífsbreytingar á Austurlandi sem fylgja fjórðu
iðnbyltingunni. Mikilvægt er að stuðningsumhverfi fyrir nýsköpun, rannsóknir og
þekkingargreinar sé með þeim hætti að landshlutinn eigi möguleika á að byggja
upp nýjar atvinnugreinar samhliða því að hinar hefðubundnu framleiðslugreinar
nýta tæknibyltinguna til að auka framleiðni. Mikið sóknarfæri er í að færa
rannsóknir nær samfélögunum og þeirri auðlindanýtingu sem hagkerfið okkar
byggir á. Myndi þetta styðja á margþættan hátt við markmið sem fram koma í
stjórnarsáttmálanum um að „Mikil verðmæti felist í þ v í að landið allt sé í blómlegri
byggð. Landsmenn eigi að hafa jafnan aðgang að þjónustu, atvinnutækifærum og
lífskjörum um land allt"
- 4 -
SSA vill einnig benda á þá stöðu að í dag er engin starfsemi hjá Nýsköpunarmiðstöð
Íslands á Austurlandi. Á þetta hefur margoft verið bent og er ástandið algjörlega
óviðunandi. Í ljósi þessarar stöðu kallar SSA eftir endurskoðun á því hvert fjármagni
er úthlutað til að þjónusta landshlutann á þessu sviði.
8. Áfangastaðurinn Austurland
Umræður um að koma á fót áfangastaðastofum sjást ekki merki í
fjármálaáætluninni en mikilvægt er að stýring og þróun áfangastaðanna sé unnin á
forsendum landshlutanna. Þá er vert að benda á mikilvægi þess að verkefni sem
fram koma í áfangastaðaáætlunum landshlutanna fái fjármögnun þannig að þau nái
fram að ganga.
Fjármagna þarf sérstaklega markaðssetningu þeirra svæða sem lengst eru frá
höfuðborginni og búa við verulega árstíðarsveiflu í greininni og kallast í daglegu tali
„köld svæði" í ferðaþjónustu. Mikilvægt er að eyrnamerkja sérstaklega fjármuni til
að vinna að þessum málum.
9. Menntun og rannsóknir
Á aðalfundi SSA voru ítrekaðar fyrri ályktanir um að verulega halli á Austurland í
háskóla- og rannsóknarstarfsemi á vegum ríkisins. Fjarlægðir á milli byggðakjarna
og erfiðar samgöngur kalla á dreifða þjónustu. Mikilvægt er að styðja við það
uppbyggingarstarf sem þegar hefur verið unnið í landshlutanum með tilkomu
Austurbrúar en Austurbrú sinnir í dag þjónustu við fjarnema í háskólanámi á 6
stöðum á Austurlandi, auk þess að standa fyrir mjög öflugu símenntunarstarfi og
rannsóknum.
Á Austurlandi er unnið að uppbyggingu á kennslu á háskólastigi á sviði tæknigreina í
samvinnu við Háskólann á Akureyri. Atvinnulífið á Austurlandi byggir á
hátæknifyrirtækjum og er því umhverfið einstakt á landsvísu og góður grundvöllur
fyrir starfsemi sem þessa. SSA ítrekar mikilvægi þess að þessi tegund
þekkingarstarfa verði til í landshlutanum en til að svo megi verða þarf stuðning
ríkisins við þetta brautryðjendastarf heimamanna.
10. Viðbótar áhersluatriði
Heilbrigðisþjónusta
SSA ítrekar mikilvægi þess að efla þá heilbrigðisþjónustu sem nú er veitt í
landshlutanum og að bætt verði úr þar sem þjónusta er ekki viðunandi. Mikilvægt
er að efla Umdæmissjúkrahús Austurlands og tryggja heilsugæslu sem og
bráðaþjónustu í nærumhverfi. Mikilvægt er að auka aðgengi að þjónustu á sviði
geðheilbrigðismála í landshlutanum sem og auka þjónustu sem gerir fólki kleyft að
búa sem lengst á heimaslóum. Fjármögnun hjúkrunarrýma þarf að taka mið af
reksti auk þess sem þeim þarf að fjölga í landshlutanum.
- 5 -
Skólar í landshlutanum
SSA leggur áherslu á að framhaldsskólar á Austurlandi fái tækifæri til að þróa
starfsemi sína til að mæta þeim áskorunum sem fylgja rekstri fámennra skóla í
dreifðum byggðum. Mikilvægt er að á Austurlandi bjóðist fjölbreytt nám sem stenst
samanburð við það besta sem gerist og að stofnunum landshlutans verði gert kleift
að vinna saman að mótun þjónustu í samræmi við menntunarþarfir íbúa á
Austurlandi. Tryggja þarf skólunum fjármagn sem gerir þeim þetta kleift.
SSA vill hvetja stjórnvöld til að klára vinnu við frumvarp til almennrar löggjafar um
lýðskóla og tryggja að þessum nýja valkosti í menntun viðeigandi stað í
menntakerfinu.
Sýslumanns- og lögregluembættin
Stjórn SSA ítrekar að nauðsynlegt er að tryggja fjármögnun sýslumannsembættis
Austurlands í takt við þau fyrirheit sem gefin voru þegar breytingar voru gerðar á
embættum á Austurlandi. Ófremdarástand er komið upp þar sem starfshlutföll
starfsmanna hafa verið lækkuð þar sem skekkjur í grunnforsendum reiknilíkansins
um mönnun, sem fjármögnun embættisins byggir á, hafa ekki verið leiðréttar. Þá
hefur ekki verið verið nógu markvisst unnið að því á vegum stórnvalda að flytja til
embættisins verkefni eins og til stóð.
SSA ítrekar að fjármögnun löggæslu á Austurlandi sé viðunandi bæði hvað varðar
mönnun og endurnýjun húnæðis og búnaðar. Brýnt er að bæta aðstöðu
lögreglunnar á Seyðisfirði og hafa verður í huga að um landamærastöð er að ræða.
Stjórn SSA vill benda á tækifæri sem felst í því að fela lögreglu- og
sýslumannsembættum á landsbyggðinni eftirlit með skammtímaleigu og leyfislausri
gististarfsemi í landshlutunum. Myndi slík aðgerð styðja við það markmið að flytja
fleiri verkefni til embættanna.
Að öðru leiti en því sem hér kemur sérstaklega fram vill Samband sveitarfélaga á
Austurlandi taka undir það er fram kemur í umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga
dagsetta 3. maí sl.
https://ssa.is/images/%C3%81lyktanir a%C3%B0alfundar SSA 2018.pdf
Á ofangreindum hlekk má sjá ályktanir SSA frá aðalfundi 2018 og eru þar fjölmargar
ályktanir sem lýsa nánar áherslum sveitastjórnamanna á Austurlandi m.a. í þeim
fjölmörgu verkefnum er fram koma í fjármálaáætlun.
Fyrir hönd Sambands sveitarfélaga á Austurlandi,
Einar Már Sigurðarson, formaður stjórnar.
- 6 -
https://ssa.is/images/%C3%81lyktanir_a%C3%B0alfundar_SSA_2018.pdf