Reykjavík, 15. apríl 2019
R19040084
13720
Alþingi - nefndasvið
Austurstræti 8-10
101 Reykjavík
Efni:
Umsögn mannréttinda-og lýðræðisráðs
Reykjavíkurborgar á frumvarpi til laga um
um breytingu á lögum um ávana- og
fíkniefni, nr. 65/1974, með síðari breytingum
(neyslurými), 149. löggjafarþing 2018-2019,
þingskjal 1135-711. mál.
Mannréttinda- og lýðræðisráð styður frumvarp til laga um neyslurými heilshugar og fagnar því að þetta
mannréttindamál sé komið á dagskrá þingsins.
Hugmyndafræði skaðaminnkunar liggur þessu frumvarp til grundvallar og er það fagnaðarefni þar sem
skaðaminnkun er mannréttindamiðuð hugmyndafræði.
Neyslurými hafa gefið góða raun í Danmörku og Kanada svo dæmi séu tekin og er ekki talin ástæða til að ætla
að annað gildi um slíkt á Íslandi.
Þegar neyslurými eru útbúin er nauðsynlegt að starfsemin sé skipulögð á heildrænan hátt með þarfir allra þeirra
hópa sem koma til með að nýta úrræðið í huga. Mikilvægt er að litið sé til eftirfarandi atriða. Rýmið þarf að vera
aðgengilegt fólki óháð fötlun, í nálægð við almenningssamgöngur og þar þurfa einstaklingar sem nýta
neyslurýmið að geta nálgast tíðavörur auk annarra nauðsynja á borð við getnaðarvarnir. Í greinargerð er vísað til
þess að að konur hljóti aðstoð og ráðgjöf í neyslurýminu, m.a. um getnaðarvarnir, til þess að koma í veg fyrir
þungun kvenna í neyslu. Í þessu samhengi telur Mannréttinda- og lýðræðisráð mikilvægt að árétta að
grundvöllur fyrir árangursríkri þjónustu við þennan hóp felst í samskiptum byggðum á trausti og virðingu þar
sem tekið er á móti notendum með velvild og án fordóma. Þá telur Mannréttinda- og lýðræðisráð mikilvægt að
öllum kynjum standi til boða fræðsla um kynheilbrigði og geti nálgast getnaðarvarnir.
Einstaklingar sem koma til með að nýta úrræðið geta verið með alls konar kynvitund og verið af ýmsum
kynjum. Þess vegna þarf að meta þarfir fólks með misjöfnum hætti. Til dæmis er mikilvægt að vera vakandi
fyrir því hvort konur í neyslurýminu verði fyrir áreiti og ef grunur leikur á að kona hafi verið beitt ofbeldi er
mikilvægt að bregðast við því. Þekkt er að ofbeldismenn nýti sér neyð kvenna í vímuefnaneyslu og því er mjög
mikilvægt að tekið sé á hvers konar ofbeldi af festu ef verður vart við það í neyslurýminu.
Í Danmörku var framkvæmd viðamikil eigindleg rannsókn á neyslurýmum í Árósum, Óðinsvé og
Kaupmannahöfn en í rannsókninni voru greind þrjú mikilvæg áhersluatriði varðandi neyslurýmin og hvernig þau
gagnast notendum. 1
Fyrsta atriðið var að notendur upplifi sig í öruggu umhverfi, annað var lifun, heilsa og velferð notenda og þriðja
var að byggja brýr á milli notendanna við aðra þjónustugeira. Í því samhengi var vísað til vímuefnameðferða,
félagsþjónustunnar og heilbrigðiskerfisins. Starfsfólk gat vísað notendum á viðeigandi staði og veitti þeim
aðstoð við að tengjast félagsþjónustu, komast í vímuefnameðferð eða að leita til heilbrigðiskerfisins. Auðvelt er
að færa rök fyrir gífurlegu mikilvægi þess að starfsfólk neyslurýmisins hafi aðgengi að fagaðilum og úrræði til
að koma notendum til aðstoðar ef þess er óskað. Þetta á ekki síst við um þann hóp sem glímir við geðræn
vandamál en hefur ekki komist undir eftirlit fagfólks vegna stöðu sinnar. Mikilvægt er að byggja á þessari
reynslu og eiga gott samstarf við þær stofnanir sem að þessu koma og eru taldar upp í greinargerð
frumvarpsins.2
Mannréttinda- og lýðræðisráð telur að þær stofnanir og félagasamtök sem komið hafa að þeirri
undirbúningsvinnu sem átti sér stað í aðdraganda þessa frumvarps búi yfir nauðsynlegri fagþekkingu til þess að
neyslurými geti orðið að veruleika og telur mikilvægt að sú þekking sé nýtt svo koma megi verkefninu á fót eins
fljótt og auðið er.
Vakin er athygli á því að ekki fylgir kostnaðarmat með frumvarpinu, en mikilvægt er að hafa í huga að svona
verkefni kallar á að gert verði samkomulag milli ríkis og sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu þar sem kveðið
verði á um kostnaðarskiptingu þeirra.
1. Nanna Kappel, Eva Toth, Jette Tegner, Sigurd Lauridsen (Harm Reduction Journal), A qualitative study o f
how Danish drug consumption rooms influence health and well-being amongpeople who use drugs, 16. júní
2016: https://harmreductionjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12954-016-0109-y#Sec1 [sótt 15. apríl
2019].
2. Sama heimild.
Virðingarfyllst,
f.h. mannréttinda- og lýðræðisráðs Reykjavíkurborgar,
Guðrún Elsa Tryggvadóttir,
lögfræðingur, mannréttindaskrifstofa Reykjavíkurborgar
https://harmreductionjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12954-016-0109-y