5. júní Hafnarfirði 2019
Umsögn Foreldrafélags gegn áfengisauglýsingum
149. löggjafarþing 2018-2019.
Þingskjal 110 — 110. mál.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak, lögum um aukatekjur
ríkissjóðs, áfengislögum, lögum um landlækni og lýðheilsu og lögum um fjölmiðla, með
síðari breytingum (smásala áfengis).
Áfengisneysla hefur mikil áhrif á líf fólks á Íslandi. Samkvæmt skýrslu
Evrópuskrifstofu Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar er áfengisneysla á
meðal þeirra 10 þátta sem hafa mest áhrif á dánartíðni Íslendinga. Í
Evrópuskýrslu Alþjóðaheilbrigðismálastofnunar eru birtar mælingar á áhrifum
ólíkra aðferða við að draga úr vandamálum tengdum áfengisneyslu. Þar kemur
fram að heildaráfengisneysla þjóðar hefur áhrif á heilbrigði og sjúkdóma.
Aukning eða minnkun áfengisneyslu hefur bein áhrif á tíðni ákveðinna
sjúkdóma og dauðsfalla. Stjórnun á aðgengi og eftirlit með framboði áfengis
hafa, samkvæmt Evrópuskýrslunni, reynst árangursríkustu og hagkvæmustu
leiðirnar til þess að koma í veg fyrir skaða af völdum þess. Margar rannsóknir
ýta undir það að álagning skatta, takmörkun fjölda sölustaða og takmarkaður
sölutíma virki einna best. Aldurstakmarkanir á áfengiskaupum virðist vera leið
sem hefur dregið úr unglingadrykkju auk breyttra viðhorfa í samfélaginu.
Norðurlönd utan Danmörku hafa sambærilega stefnu varðandi sölu á áfengi sem
snýr að samfélagslegri ábyrgð. Á þessum stöðum eru einkasala ríkisins sem
hefur það meðal annars að markmiði að takmarka aðgengi og draga úr skaða af
völdum neyslunnar. Í þessum löndum eru reglugerðir sem koma í veg fyrir sölu
áfengis til ungs fólk. Sala áfengis snýst ekki um að hámarka hagnað.
Áfengiseinokunarsölurnar sýna hlutleysi í markaðssetningu og almennt er
spornað gegn auglýsingum og almennri markaðssetningu. Þetta fyrirkomulag
hefur gengið ágætlega og ríkir almenn sátt um það. Því er óljóst hvaða
samfélagslegi ávinningur felst í því að breyta þessu fyrirkomulagi og byrja að
selja áfengi í matvöruverslunum?
Í okkar þjóðfélagi er eðlilegt að aðgengi að hættulegum vörum sé takmarkað.
Lyf, byssur, eitur, sprengjur, gas og tóbak eru meðal annars vörur sem við
getum ekki keypt í næsta stórmarkaði. Það er eflaust einhver hópur sem vill
aukið aðgengi að þessum vörum en aukið aðgengi landsmanna að þessum
vörum mun trúlega þýða aukna misnotkun og jafnvel takmarkaðra vöruúrval. Er
ekki eðlilegt að vörur sem eru hættulegar lúti reglum sem takmarkar aðgengi að
þeim? Áfengi er hættulegt, það er misnotað, það hefur áhrif á fleiri aðila en
þann sem neytir þess. Það liggur alveg fyrir og allir átta sig á því að aukið
aðgengi að vörum þýðir að öðru jöfnu aukna neyslu. Því mun frumvarpið, ef
það verður samþykkt auka neyslu landsmanna á áfengi.
Því miður tekst verslunum illa að koma í veg fyrir að börn kaupi hjá þeim tóbak
og má auðveldlega yfirfara kannanir Hafnarfjarðarbæjar á sölu tóbaks til barna
yfir á þá hugmynd að selja áfengi í matvöruverslunum. Í könnunum
Hafnarfjarðarbæjar þar sem verslunum og bæjaryfirvöld hafa bundist höndum
saman til að sporna gegn sölu tóbaks til barna, fá sölustaðir með ca. viku
fyrirvara skilaboð um að nú eigi að fara fram könnun og þeir hvattir til að
tryggja að reglum varðandi sölu tóbaks sé framfylgt. Um viku síðar mæta
grunnskólabörn og reyna að kaupa tóbak af verslunum sem taka þátt í
forvarnaátakinu. Í síðustu könnun, janúar 2016 og janúar 2017, seldi um
helmingur sölustaða börnum sígarettur og neftóbak. Í almennum verslunum er
iðulega ungt starfsfólk en í verslunum ÁTVR eru starfsmenn fullorðnir og með
viðeigandi þjálfun.
Ætla má að auglýsingar og önnur markaðssetning á áfengi muni aukast til muna.
Því miður sanna dæmin að margir framleiðendur og söluaðilar áfengis hafa ekki
virt þau lög eða teygt á þeim sem gilda varðandi auglýsingabann. Með
harðnandi samkeppni og auknu aðgengi sem lögin fela í sér má auðveldlega
ætla að öll markaðssetning verði aukin. Fleiri auglýsingar, hvort sem þær eru
beinar eða óbeinar munu á einhvern hátt beinast að saklausum börnum,
unglingum og þeim sem eru áhrifagjarnir.
Flutningsmenn tillögunnar hafa greinilega lítið kynnt sér gögn um skaðsemi og
áfengisforvarnir. Þeir nefna sérstaklega að áfengisneysla á Íslandi sé
tarnakennd. Hér er gefið í skyn að það sé æskilegt að áfengisneysla sé jafnari og
stöðugri. Þannig má draga þá ályktun að það sé verra að drekka á skömmum
tíma og að flutningsmenn vilji dreifa neyslunni. Viljum við stefna þangað þar
sem við drekkum iðulega léttvín með mat, horfum á íþróttir með bjórdós í hendi
og fáum okkur kokteil þegar heim er komið eftir hvern starfsdag? Heildarneysla
þjóðarinnar á áfengi eykst ár frá ári og sú þróun ein og sér er uggvænleg og
sérstaklega ef horft er á samanburð við þjóðir sem neyta oftar að jafnaði en við
áfengi s.s. gagnvart lifrarsjúkdómum og ýmsum ótímabærum dauðsföllum
tengdum áfengisneyslu.
Varla þarf að minna á þann árangur sem náðst hefur varðandi unglingadrykkju.
Slíkan árangur þarf að viðhalda og halda þarf áfram með öflugt fyrirbyggjandi
starf fyrir eldri aldurshópa milli 16 og 19 ára. Sjálfur heilbrigðisráðherra hefur
samþykkt ágæta stefnu í áfengis- og vímuvörnum sem sveitarfélög og
félagasamtök hafa til hliðsjónar í fræðslu- og forvarnaverkefnum sínum. Sú
stefna skilgreinir áfengi ekki sem matvöru heldur sem efni sem við þurfum að
umgangast með aðgát. Í stefnunni er lögð áhersla á að takmarka aðgengi að
áfengi og vernda sérstaklega hópa eins og börn og unglinga.
Hinsvegar ber að fagna tillögu sem miðar að því að hækka framlög til
lýðheilsusjóðs með hærra áfengisgjaldi.
Foreldrafélag gegn áfengisauglýsingum telur því fátt mæla með því að breyta
fyrirkomulagi varðandi sölu áfengis og leggst gegn frumvarpinu.
Fyrir hönd stjórnar
Geir Bjarnason
Gjaldkeri Foreldrasamtaka gegn áfengisauglýsingum
kt. 3006665829